Svjetski Socijalistički Vebsajt se sa dubokim poštovanjem oprašta od Tatjane Ivarovne Smilge-Polujan, ćerke revolucionara i člana Lijeve opozicije Ivara Smilge, koja je preminula u Moskvi 27. septembra 2014. sa 95 godina.

Tatjana Smilga je posvetila cijeli svoj život ponovnom uspostavljanju istorijske istine o svima onima koji su pobijeni i čija je imena ukaljala staljinistička reakcija.

Tatjana Smilga je rođena 1919. dva mjeseca nakon što su Lenjin i Trocki osnovali Treću Komunističku Internacionalu (Kominternu). Pripadala je vanrednoj porodici sa dugogodišnjom revolucionarnom tradicijom, čiji su životi i sudbine bili blisko vezani za razvoj ruske revolucije u 20. vijeku.

Njen deda, Tenis Smilga, je učestvovao u ruskoj revoluciji od 1905. u Letoniji (iliti Latviji). Kao jedan od lokalnih vođa pobune protiv cara, pogubljen je 1906. Godinu dana kasnije, Tatjanin otac Ivar Smilga je pristupio boljševičkom krilu ruske socijal-demokratske radničke partije sa 14 godina. Do 1917. postao je vodeći član partije i prisan saradnik Vladimira Lenjina. Sa pooštravanjem borbe unutar partijskog vođstva između Kamenjeva i Zinovjeva, koji su se protivili preuzimanju vlasti, i Lenjina i Trockog, koji su se borili da pripreme partiju za ustanak, Lenjin se okrenuo Smilgi i tražio je od njega da pripremi oružane snage u Finskoj koje bi došle u pomoć revoluciji u Petrogradu.

Ivar Smilga, zajedno sa dva brata Tatjanine majke, se ubraja u heroje građanskog rata koji su pomogli da se poraze kontrarevolucionarne bijele armije i intervencionističke armije imperijalističkih sila. Međutim, nakon pobjede sovjetske vlasti u građanskom ratu, Sovjetski Savez se suočio sa ogromnim pritiskom jer je međunarodna revolucija, na kojoj se zasnivao program Oktobra, zakasnila na zapadu.

Poslije poraza njemačke revolucije 1923. i usred rastućih birokratskih tendencija unutar Sovjetskog Saveza, žestoka politička borba se odigrala unutar boljševičke partije oko budućeg programa kako sovjetskog vođstva tako i Kominterne. Pod uslovima međunarodne izolacije i učvršćivanja privilegovanog birokratskog sloja unutar sovjetske države, staljinistička frakcija je oformila program “socijalizma u jednoj zemlji” 1924. Ovaj program je poslužio kao politička osnova za političku reakciju protiv ruske revolucije.

Protiv ove reakcije se borila Lijeva opozicija pod vođstvom Lava Trockog, koji je branio teoriju permanentne revolucije kao osnovu za politiku Kominterne međunarodno, i zagovarao političku reformu boljševičke partije do 1933. Pošto je Hitler došao na vlast 1933. Trocki je pozvao na izgradnju nove revolucionarne Četvrte Internacionale i svrgavanje staljinističke birokratije političkom revolucijom, čuvajući društvene dobitke Oktobarske revolucije.

Ivar Smilga je bio među onima koji su stali na stranu Lava Trockog u unutarpartijskoj borbi. Tokom ostatka 1920-ih on je odigrao vodeću ulogu u Lijevoj opoziciji. Izbačen je iz partije 1927. i prognan 1928. Iscrpljen godinama bespoštedne revolucionarne borbe, Smilga je kapitulirao pred Staljinom 1929. NKVD ga je uhapsio 1935. Uprkos brutalnom mučenju nikada nije priznao nijedan “zločin”, te ga staljinisti nisu mogli iskoristiti u jednom od svojih isceniranih političkih suđenja. Strijeljan je januara 1937.

Tatjanina majka Nadežda Vasiljevna Polujan, boljševik od 1915, je uhapšena ubrzo poslije njenog muža i ubijena u masovnom strijeljanju u Kareliji u novembru 1937. Sa rijetkim izuzecima, sva rodbina Tatjane Smilge-Polujan je pala kao žrtva staljinističkog terora i nacističkog napada na Sovjetski Savez u drugom svjetskom ratu.

Sama Tatjana Smilga je uhapšena 1939. zajedno sa četiri druge djevojčice iz njenog odjeljenja. Od dvije izjave koje su poslužile kao osnova za njenu osudu po članu 58 za “kontrarevolucionarnu agitaciju”, jednu je dala u razgovoru sa mladićem za koga se kasnije ispostavilo da je bio doušnik NKVD-a. Tatjana Smilga, tada ubijeđeni socijalista kao i mnogi iz njene generacije, je rekla: “Kako možemo da pravimo svjetsku revoluciju ako u drugim zemljama vide da su svi stari boljševici pohapšeni ovdje?”

Tatjana Smilga je provela narednih 14 godina svog života u zatvoru, kampovima i izgnanstvu. Iz izgnanstva je otpuštena 1953. Inicijalna rehabilitacija je uslijedila 1956, ali joj je omogućeno da se vrati u Moskvu tek 1958. U izgnanstvu je srela svog budućeg muža i rodila ćerku Oksanu. Kao ćerka Ivara Smilge, poznatog trockiste, zabranjeno joj je bilo da se bavi čime je željela, već je morala da radi kao školska učiteljica.

Uprkos okrutnim udarima istorije, Tatjana Smilga-Polujan je ostala optimista cijelog svog života. Nikada nije izgubila svoj oštri smisao za humor i duh. Takođe je njegovala cjeloživotnu ljubav prema muzici i književnosti naslijeđenu od roditelja. Osnovni sadržaj njenog života, međutim, je bio rehabilitacija njenih roditelja i njihove generacije – ne samo u pravnom, već i u istorijskom i političkom smislu. Ovom zadatku se posvetila sa naizgled beskrajnom energijom i priličnom hrabrošću.

U doba perestrojke, kada je birokratija bila primorana da prizna bar dio zločina koje je staljinistički režim počinio za vrijeme svog terora, Tatjana Smilga je konačno izvojevala punu rehabilitaciju svojih roditelja 1987, skoro tačno pola vijeka nakon njihovog ubistva. Uslijedila je njena sopstvena puna rehabilitacija 1988. Usred porasta interesovanja za istoriju Lijeve opozicije, davala je bezbrojne intervjue za novine i televiziju i pisala brojne eseje o uspomenama iz djetinjstva na Lijeve opozicionare i teror.

Poslije kolapsa staljinizma i raspada SSSR-a 1991, kao puštena s lanca je uslijedila kampanja istorijske falsifikacije među buržoaskim akademicima međunarodno, koja se zasnivala, u krajnjoj analizi, na istim onim lažima koje je staljinizam propagirao i na zločinima koje je počinio. Tatjani Smilgi služi na čast što nije popustila pred klimom demoralizacije i cinizma koja je propratila raspad SSSR-a, kada su se mnogi odvratili od ikakvog ozbiljnog proučavanja Oktobarske revolucije i trockističkog pokreta. Iako je bez sumnje osjetila istorijski pesimizam većine iz njene generacije, nikada se nije pokolebala u insistiranju na ponovnom uspostavljanju istorijske istine o žrtvama staljinizma. Sama ova činjenica svjedoči o nesvakidašnjoj čvrstini njenih principa, o njenoj hrabrosti i iskrenosti.

Čak i kada su starost i bolest počeli da uzimaju maha, nije prestala da daje intervjue bilo kome ozbiljno zainteresovanom za ovu istoriju. U poslijednje dvije godine njenog života dala je iscrpne intervjue za Svjetski Socijalistički Vebsajt, i govorila je sa muzejom Gulaga u Moskvi i sa jednim ruskim filmadžijom. 2013. je objavila knjigu memoara uz pomoć ćerke Oksane i Tatjane Isajeve, unuke Aleksandra Voronskog.

Politička procjena životne zaostavštine bilo koje individue se mora bazirati na istorijskoj ocjeni uslova pod kojima je živjela. U slučaju Tatjane Smilge to zahtjeva, iznad svega, razumjevanje dalekosežnih implikacija staljinističkog terora i uloge koju je istorijska falsifikacija odigrala u političkoj reakciji protiv Oktobra.

Falsifikacija borbi unutar boljševičke partije prije, tokom i poslije revolucije, i iskrivljivanje političke uloge i programa Lava Trockog, su bili nužan element staljinističke revizije internacionalističkog programa koji je inspirisao Oktobarsku revoluciju. Objašnjavajući značaj odbrane istorijske istine nasuprot pozadine nastupajućeg terora u Sovjetskom Savezu, Trocki je napisao 1937:

Ostaje kao neosporna istorijska činjenica da su pripreme za krvave sudske namještaljke za svoje ishodište imale 'manja' istorijska iskrivljivanja i 'nevino' falsifikovanje citata. Birokratija je neizostavno morala da prilagodi boljševizam sopstvenim potrebama. To se nije moglo postići drugačije nego korodiranjem duha boljševizma. Revolucionarnoj suštini boljševizma birokratija je nadjenula ime 'trockizam'. Tako je stvorila vreteno na kome će isplesti buduće falsifikacije u svim oblastima teorije i prakse. … Najvažnije mjesto u borbi protiv 'trockizma' je dodijeljeno istorijskim pitanjima. To je uključivalo i istoriju razvitka Rusije u cjelini, kao i istoriju boljševičke partije i Oktobarske revolucije posebice. (Staljinova škola falsifikacije , London: New Park Publications, 1974, str. ix-x. Kurziv u originalu).

Teror 1930-ih je bio najoštriji izraz kontrarevolucionarne uloge staljinizma. Zbrisao je čitave generacije revolucionara, marksističkih radnika i intelektualaca. Same čistke su se zasnivale na najmonstruoznijim lažima i izmišljotinama. Lav Trocki i oni koji su ga podržavali su optuživani da su “fašistički agenti” nacističke Njemačke – zlonamjerna laž koja se i do danas propagira u Rusiji. Unutar Sovjetskog Saveza i šire, teror je nanio razarajući udarac prestižu i cilju socijalizma.

Kada je Tatjana Smilga otpuštena iz izgnanstva 1953, izuzev šačice individua kompletan trockistički pokret u Sovjetskom Savezu – nekih 30.000 ljudi i žena – su bili pobijeni. Fašizam u Evropi je lišio života mnoge druge. Zahvaljujući izdajama revolucionarnih radničkih pokreta u Evropi i Aziji od strane staljinizma, svjetski kapitalizam je bio u stanju da uspostavi relativnu ravnotežu u poslijeratnom periodu. U samoj Četvrtoj Internacionali revizionistička struja pabloizma, koja je pripisivala progresivnu ulogu kontrarevolucionarnoj staljinističkoj birokratiji, je ozbiljno sputala sposobnost trockističkog pokreta da interveniše u Sovjetskom Savezu, kao i u mnogim drugim zemljama svijeta.

Pod ovim okolnostima, za nekoga u Sovjetskom Savezu, veza koja bi se mogla uspostaviti sa političkim naslijeđem Oktobra je vodila kroz pokušaje da se sazna i odbrani istina o vođama revolucije i zločinima staljinizma.

Zbog istorijskih razloga, političko razumjevanje Tatjane Smilge društvenih i političkih snaga iza terora je bilo ograničeno. Međutim, kao i mnogi koji su preživjeli teror i koji su bili prožeti duhom revolucionarnog marksizma ranog Sovjetskog Saveza, jednu stvar je vrlo jasno razumjela: terorom je staljinistička birokratija pokušala da izbriše sjećanje sovjetskog naroda na sopstvenu revolucionarnu istoriju.

Ona se protiv ovoga borila sa impresivnom odlučnošću i energijom. Prepreke i teškoće na koje je nailazila su bile ogromne: protivljenje masovnog birokratskog aparata, ogrezlog u krvi revolucionara i angažovanog u neumoljivoj kampanji falsifikacije; sopstvena traumatična iskustva iz zatvora, kampova i izgnanstva; društveno ekonomska katastrofa koja je pratila restauraciju kapitalizma; konstantan strah od KGB-a i kasnije FSB-a koji nikada nije napuštao Tatjanu Smilgu ili bilo koga ko je preživio teror; i na kraju ali ne manje važno, bol prouzrokovan sjećanjima na užasnu sudbinu koja je zadesila njene voljene, njene školske drugove i njene prijatelje.

Tatjana Smilga nije bila jedina koja se oduprla pritisku da zaboravi ili ućuti o istoriji revolucije i Lijeve opozicije, ali izvan trockističkog pokreta individue poput nje su bez sumnje bile u manjini. Njihova borba je dodatno otežana činjenicom što su je vodili u izolaciji od Četvrte Internacionale.

Njena motivacija za ovako hrabru borbu je imala duboke istorijske i kulturne korjene: ono što je ona opisivala i pokušavala da prenese u svojim memoarima je bila socijalistička kultura generacije Oktobra koju je staljinizam namjerio da zatre iz sjećanja ne samo sovjetske već i međunarodne radničke klase.

Kao dijete i mlada žena Tatjana Smilga je upoznala neke od najtalentovanijih i najznačajnijih ličnosti koje je istorija iznjedrila: Lav Trocki, najveći revolucionarni vođa 20. vijeka; njeni sopstveni roditelji; Nikolaj Muralov, pravi revolucionarni heroj radničke klase i živa legenda 1920-ih; ekonomist Jevgenij Preobraženski; književni kritičar i revolucionar Aleksandr Voronski, i mnogi drugi. U svim svojim intervjuima i tekstovima naglašavala je visoku erudiciju i ljudsku toplotu ovih ljudi i ogromno poštovanje koje su uživali među savremenicima. Iz ovih ranih uspomena je crpila svoju ljubav prema životu, energiju i osjećaj dostojanstva. Znala je i odbila je da zaboravi da staljinizam nije bio jedina struja u ranoj sovjetskoj politici, i da se njegova dominacija zasnivala na fizičkoj likvidaciji vođa revolucije, sovjetskog trockističkog pokreta i mnogih stotina hiljada nevinih ljudi.

Tatjana Smilga je osjećala neizmjeran ponos zbog revolucionarnih tradicija svoje porodice, u kojoj su toliki posvetili svoje živote borbi za bolju, socijalističku budućnost čovječanstva. Borba za istorijsku istinu je bio njen način nastavljanja tih tradicija – i pod uslovima u kojima je živjela, ustvari i jedini mogući način.

Trocki je 1928. napisao ono za šta se ispostavilo da je proročko upozorenje i prikladno sažimanje pogubnog uticaja staljinizma u 20. vijeku:

Kominterna neće preživjeti još pet godina sličnih grešaka. Ali, ako Kominterna padne, neće ni SSSR dugo izdržati. … Naravno, čak i u tom slučaju proleterska revolucija će na kraju krajeva biti sposobna da prokrči nove puteve ka pobjedi. Ali kada? I po cijenu kakvih žrtava i nebrojenih stradanja? Nova generacija internacionalnih revolucionara bi morala da iznova poveže pokidane niti kontinuiteta i nanovo izbori povjerenje masa u najveći barjak u istoriji, koji jeste ukaljan neprekidnim nizom grešaka, perturbacija i falsifikacija u domenu ideja. (Treća Internacionala nakon Lenjina, London: New Park Publications, 1974, s. 196. Kurziv u originalu).

Pomažući da se povežu pokidane niti kontinuiteta u bivšem Sovjetskom Savezu i doprinoseći ponovnom uspostavljanju istorijske istine o Lijevoj opoziciji, Tatjana Smilga je značajno pomogla generacije revolucionara koji su bili odsječeni od zavještanja generacije Oktobra. Iznad svega, nasuprot istorijskog perioda kojim je dominirala reakcija protiv Oktobarske revolucije – protiv njenog programa, vođa i ideja – njena borba je svjedočanstvo o kapacitetu najboljih djelova ruske radničke klase i inteligencije za borbu za principe i istorijsku istinu, čak i pod najtežim okolnostima. Nove generacije revolucionara će biti inspirisane zaostavštinom Tatjane Smilge i poštovaće sjećanje na nju u borbi za socijalizam.

21. oktobar 2014.