[පහත පල  ‍කෙරෙන්නේ 2021 ජනවාරි 14  දින Warning that Wall Street bubble may burst යන මැයෙන් පල කෙරුනු ලිපියේ සිංහල පරිවර්තනයයි.]

ටෙස්ලා සංගතයේ ප්‍රධානී එලන් මස්ක් ලෝකයේ ධනවත් ම පුද්ගලයා බවට පත් කරමින්, පසුගිය වසරේ දී මූල්‍ය කතිපයාධිකාරයේ පෙට්ටගම් තුලට ඩොලර් බිලියන සිය ගනනින් ඇදී ඒම දැකගත් වෝල් වීදියේ පිම්බීම, මේ වසර දක්වා අඛන්ඩ ව පැවතී ඇත. මේ මාසයේ මේ දක්වා ඩව් දර්ශකය තුන් වරක් වාර්තාගත මට්ටම් කරා ලඟා වී තිබේ.

ජනාධිපති ට්‍රම්ප්ගේ පෙලඹවීම යටතේ ක්‍රියාත්මක වූ ෆැසිස්ට් බලවේග, කුමන්ත්‍රනයක් සිදු කිරීමට උත්සාහ දරමින් කැපිටල් ගොඩනැගිල්ලට බලහත්කාරයෙන් ඇතුලු වූ ජනවාරි 6 සිදුවීම් පවා, වෝල් වීදියේ නැගීම නැවතීමට සමත් නො වී ය. 

කොවිඩ්-19 වසංගතය හේතුවෙන් සිදුවන මරන ගනන හා ආසාදන සංඛ්‍යාව ඉහල යාම මධ්‍යයේ, මාර්තු මැද දී වෙලඳපොල පහල ගිය තැන් පටන් වෙලඳපොල පිම්බීමට ප්‍රධාන හේතුව වී තිබෙන්නේ, ඕනෑම බරපතල පහල යාමක්, වෙලඳපොලට මුක්කුව දීම සඳහා ඩොලර් බිලියන ගනන් සමගින් ෆෙඩ් බැංකුව (ඇමරිකානු මහ බැංකුව) මැදිහත් වනු ඇතැයි යන්න පිලිබඳ පවතින දැනුවත් කම යි. දැනටමත් මාසයකට ඩොලර් බිලියන 120ක් -වසරකට ඩොලර් ට්‍රිලියන 1.4කට වැඩියෙන්- පොම්ප කරමින් ෆෙඩ් බැංකුව, අනාගතයේ අවිනිශ්චිත කාලයක් දක්වා පොලී අනුපාත ශූන්‍යයට ආසන්නයේ තබා ගැනීමට පොරොන්දු  වී තිබේ.

වෙලඳපොල ගනන් බැලීම්වලට දැන් අලුත් සාධකයක් ඇතුලු වී ඇත. පාලනය බාරගනු ඇතැයි උපකල්පනය කරන බයිඩන් පරිපාලනයක්, සංගතවලට ආධාර දීම පිනිස උත්තේජන පැකේජ සම්පාදනය කරනු ඇතැයි පූර්වාපේක්ෂා කරනු ලැබේ.

මහ බැංකුවේ ගතකල කාලයේ වෝල් වීදියේ මිතුරියක ලෙස සලකන ලද්දා වූත්, 2018 හා 2019 වසරවල දී ප්‍රධාන මූල්‍ය සංගතවලට කතා පවත්වා ඩොලර් මිලියන 7ට අධික ගෙවීමක් ලැබුවා වූත්, හිටපු ෆෙඩ් බැංකු ප්‍රධානී ජැනට් යෙලන් භාන්ඩාගාර ලේකම් ධුරයට නම් කිරීම වෙලඳපොලට තවත් තල්ලුවක් වී ඇත.

ෆෙඩ් බැංකුවේ ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන්, වසංගතය නිසා ජනනය වන මරන හා විනාශයන් ඇත්ත වසයෙන් ම පෝෂනය කරන සමපේක්ෂන සමූහය  ප්‍රධාන අර්බුදයක් ඇති කොට අවසන් විය හැකි ය යන උත්සුකතා ඉස්මතු වීම ඇරඹෙමින් තිබේ.

ජීඑම්ඕ නමැති ආයෝජන සංගතයේ ප්‍රධානී ජෙරමි ග්‍රැන්තම් සමපේක්ෂන බුබුල පුපුරා යාමට ආසන්න යයි නිකුත් කරන ලද අනතුරු ඇඟවීම් අරබයා, මූල්‍ය මාධ්‍ය තුල අදහස් පල වී ඇත.

ජනවාරි 5දා පලකල සටහනක ඔහු මෙසේ ලීවේ ය: “2009 පටන් දීර්ඝ කාලයක් පැවති ඉහලයන වෙලඳපල තත්ත්වය, අවසානයේ සම්පූර්නයෙන් පරිනත දැවැන්ත බුබුලක් බවට මෝරා ඇත. ආන්තික අධි-තක්සේරුව, පුපුරනසුලු මිල ගනන් ඉහල යාම්, උන්මන්තක කොටස් නිකුත් කිරීම හා උන්මාදනීය සමපේක්ෂනාත්මක ආයෝජක හැසිරීම ආදිය නිරූපනය කරන මෙම සිදුවීම දකුනු මුහුදේ බුබුල, 1929 හා 2000 සමග එකපෙලට පිහිටන, මූල්‍ය ඉතිහාසයේ විශාලතම බුබුලුවලින් එකක් ලෙස සැලකිල්ලට ගැනෙනු ඇති බවට මම විශ්වාස කරමි.”

තමන්ගේ අනතුරු ඇඟවීම තහවුරු කිරීමට දර්ශකයන් කිහිපයකට ම ග්‍රැන්තම් අවධානය කැඳවී ය. අතීතයේ හටගත් සියලු බුබුලුවල අවසාන අදිරයන්ගේ ලක්ෂනවලින් එකක් වූයේ “සැබෑ උන්මත්තක හැසිරීම” බව ඔහු සටහන් කලේ ය. නවතම වෙලඳපල ඉහලයෑම්වල පලමු වසර 10 තුල “අපට එවන් උමතු සමපේක්ෂනයක් නො තිබුනත්, වාර්තාගත ප්‍රමානවලින් දැන් අප සතුව එය තිබේ.”

තවත් දර්ශකයක් වන්නේ, ප්‍රසිද්ධ වෙලඳපොලට පිවිසීම මගින් කොටස් වෙලඳපොල ඉහලයෑම් මතට පැන ගැනීමට මාන බලමින් සිටින අලුතින් අරඹන සමාගම් මේ වසරේ නිකුත් කරන ලද වාර්තාගත ආරම්භක වෙලඳපල නිකුතුවන් (අයිපීඕ) සංඛ්‍යාව යි.  2019 දී 406ක් වූ අයිපීඕ සංඛ්‍යාවට සන්සන්දනාත්මක ව 2020 දී 480ක් තිබුනි. වඩාත් ම අර්ථභාරී ලක්ෂනයන්ගෙන් එකක් වූයේ, මෙම නිකුතුවන්ගෙන් 249ක් ම විශේෂ කාර්යය බද්ධ සමාගම් (එස්පීඒසී) වීම යි. මේවා වනාහි, සාම්ප්‍රදායික අයිපීඕ සමාගම්වලට නිරත වීමට සිදු වන සාමාන්‍ය හා සමහර අවස්ථාවල දී දීර්ඝ ක්‍රියා පටිපාටිවලට උඩින් පැනීමට හැකියාව ලබා ගන්නාවූ, කොටස් වෙලඳපොල වෙත පැමිනීමට අපේක්ෂාවෙන් පසුවන තවත් සමාගමක අයිතිය අත්පත් කරගැනීමට බිහි කරන ලද පිටකටුවක් (ශෙල්) පමනක් ඇති සමාගම් වේ. 

එස්පීඒසී සමාගම්වල බහුලත්වයටත් වඩා ඉහල යන කොටස් වෙලඳපලේ “සමපේක්ෂන තීව්‍රතාව” පෙන්නුම් කරන වඩා හොඳ මිනුමක් වූයේ, ඉහත ඕනෑම බුබුලුකදී යටින් දිවෙන ආර්ථිකය කොටස් වෙලඳපල ඉහල යෑමෙන් යම් තියුනු වර්ධනයක් අත් කර ගන්නා බවක් පෙන්වූවද මෙවර තත්වය ඊට හාත්පසින්ම වෙනස් වීම බව ඔහු ලීවේ ය.

වර්තමාන “තුවාල ලත් ආර්ථිකය”, “දෙගුනයක පහතවැටීමේ හැකියාවට මෙන්ම, මන්දගාමීත්වයට මුහුන දීමේ ඉඩකඩට ලක්වෙමින්, නිශ්චිත ලෙස වඩා ඉහල අවිනිශ්චිතාවකට මුහුනදී, ඉන් අඩ වසයෙන් ප්‍රකෘතිමත් වූවා” පමනි.

කොටස් වෙලඳපොලේ මිලට-ඉපැයීම්වල අනුපාතය ඓතිහාසික පරාසයේ ඉහල සියයට ගනන් අතර පැවතිය ද ආර්ථිකය පවතින්නේ නරක ම සියයට ගනන්වල බව ඔහු සටහන් කලේ ය. “පෙර පැවති කිසිදු බුබුලකට වඩා මෙවර, සහනශීලී මූල්‍ය කොන්දේසි සහ කෙලවරකින් තොර ව බහිර් නිවේශනය කරන ලද ශූන්‍යයක් වන සැබෑ (පොලී) අනුපාතයන් මත ආයෝජකයෝ රඳා සිටිති.”

බයිඩන් පරිපාලනයකින් ඉහල පාරිභෝගික වියදම් කිරීමකට අවකාශ ලැබෙතැයි ගනන් බැලීමකින් වෙලඳපොලවල් පිම්මක් ලබාගෙන ඇති නමුත්, එය දෙපැත්ත කැපෙන කඩුවක් වැනි එකකි. ඉහල දමන ආන්ඩුවේ වියදමේ අර්ථය වන්නේ, ආන්ඩුවේ බැඳුම්කර වැඩියෙන් නිකුත් කිරීම වන අතර, එමගින් බැඳුම්කර වල මිල පහත වැටීමක් හා ඒවායේ ලාභයේ හෝ පොලී අනුපාතයේ නැග්මක් අපේක්ෂා කරනු ලැබේ.

මාස ගනනක් තුල ප්‍රථම වතාවට, එක්සත් ජනපද භාන්ඩාගාර බැඳුම්කර මත පොලී අනුපාතය සියයට 1 ඉක්මවීම මගින් මෙම ප්‍රපංචය පිලිබඳ සංඥාවන් ලබා දෙයි.

ආර්ථික වර්ධනය හා ලාභවල ප්‍රකෘතිමත් වීමක් ආයෝජකයෝ අපේක්ෂා කරතියි යන්නට සාක්ෂිය ලෙස සමහර අංශ විසින් මෙය උත්කර්ෂයට නංවනු ලැබේ. යටින් දිවෙන යථා ආර්ථිකයට මූල්‍ය වෙලඳපොල යම් සම්බන්ධයක් දැරූ අතීතයට අයත් දිනවල මෙය සත්‍ය විය හැකි ව තිබුනි. එහෙත් තව දුරටත් මෙය සත්‍ය නො වන්නේ, සංගතවල නය බර ඉහල යාමක් වැලැක්වීම පිනිස ආන්තික ව පහල පොලී අනුපාත නඩත්තු කරගෙන යාමත්, කොටස් ආපසු මිලට ගැනීම වැනි සමපේක්ෂන මෙහෙයුම්වලට වැඩි වැඩියෙන් මුදල් සැපයීමත් මත සංගත ලාභ වඩ වඩා රඳා පැවතීම නිසාවෙනි.

සමස්ත ආර්ථිකය පුරා මුදලේ පිරිවැය ඉහල යවමින් 10-අවුරුදු භාන්ඩාගාර බිල්පත් මත ප්‍රතිලාභය දිගට ම ඉහල යන්නේ නම්, බැඳුම්කර වල මිල ඉහල දමමින් ද පොලී අනුපාත පහලින් තබා ගනිමින් ද වැඩිදුර බැඳුම් කර මිලට ගැනීමට ෆෙඩ් බැංකුව ක්‍රියාත්මක වනු ඇත. තෝරාගත් බැඳුම්කර මත පොලිය ඉලක්කගත පරාසයක් ඇතුලත තබා ගැනීමට ෆෙඩ් බැංකුව මැදිහත් වන ප්‍රතිලාභ වක්‍රය ගැන එය දැනට මත් සාකච්ඡා පවත්වා ඇත.

සංගත හා ආන්ඩුව යන දෙපාර්ශවයේ ම නය යෝධ ලෙස ඉහල යාමේ අර්ථය වී ඇත්තේ, පොලී අනුපාතවල කුඩා නැගීම්වලට පවා මූල්‍ය වෙලඳපොල අතිශයින් සංවේදී බව යි. එක් තක්සේරුවකට අනුව, අද දින පොලී රේට්ටුවේ සියයට 1 පංගුවක නැගීම, දැනට වසර 20කට පෙර සියයෙන් පංගු 3 හෝ 4ක නැගීමක් ඇති කරන බලපෑම ම ඇති කරයි.

පොලී අනුපාත නැගීමක් ජනනය නො කර සංගත වෙත වැඩිදුර මුදල් ප්‍රදානය කිරීමේ එක ම මාවත වන්නේ, ආන්ඩුවේ නව නයවර නිකුත් කරද්දී ම ෆෙඩ් බැංකුව විසින් මිලට ගැනීම වන අතර, එය ආර්ථිකය හා මූල්‍ය පද්ධතිය, සමපේක්ෂකයන්ගේ හා සුපිරි ධනවතුන්ගේ ප්‍රතිලාභය පිනිස තවදුර ප්‍රකාශිත කිරීමකි. 

වර්තමානයේ පවතින තත්ත්වය, එක්සත් ජනපද ආර්ථිකයේ දීර්ඝ-කාලීන ධාරාවන්හි ප්‍රතිඵලය යි. ෆයිනෑන්ෂල් ටයිම්ස් පත්‍රයේ කර්තෘ රනා ෆොරූහාර් මෑත දී අදහස් දක්වමින් සටහන් කල පරිදි: “පහල පොලී අනුපාත යෝධ නය ප්‍රවාහයක් දිරිගන්වා ඇති අතර, ඉන් ඵලදායී වන්නේ ඉතා කුඩා ප්‍රමානයක් පමනි. 1980 දල දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 142ක් වූ සමස්ත එකසත් ජනපද නය ප්‍රමානය 2019 දී සියයට 254 තෙක් නැගුනි.”

මෙම අතිරේක නය සියල්ල ඵලදායී අභිලාෂයන් සඳහා යොදාගෙන තිබුනේ නම්, “ආයෝජනවල පුපුරා යාමක් අප දැක තිබිය යුතු ය. එහෙත්, ඒ වෙනුවට ජාතික ප්‍රතිදානයේ ආයෝජක කොටස, 1980 ගනන්වල සියයට 24ක සාමාන්‍යයක සිට 2010 ගනන්වල දී සියයට 21 තෙක් ඛාදනය වුනි” යි සටහන් කල ආර්ථික විද්‍යාඥ අටිෆ් මිෆාන්ගේ පර්යේෂනයක් ෆොරූහාර් විසින් උපුටා දැක්වූවා ය.

මෙහි අර්ථය වන්නේ, වරෙක වෙලඳපොල කූටප්‍රයෝගයක් ලෙස සැලකුනු නමුත් දැන් ප්‍රධාන බැංකු හා සංගතවල ප්‍රමිතිගත භාවිතාව වන, කොටස් ආපසු මිලට ගැනීම මෙන් ම බද්ධ ව්‍යාපාර බිහිකිරීම හා අයත් කරගැනීම් වැනි සමපේක්ෂනාත්මක අභිප්‍රායයන් සඳහා, නයවලින් වැඩි වන ප්‍රමානයක් යොදාගනු ලැබ ඇති බව යි.

එකතැන පල්වුව ද මූල්‍ය ඉහල යාම “ඇමරිකානු සමාජයේ වඩාත්ම වැදගත් ‘ව්‍යුහාත්මක බිඳීම’ ලෙස විවාදාපන්න ආලෝකයකින් තේරුම්ගත හැකි” යි යනුවෙන් ද මිෆාන් සටහන් කලේ ය. “ආදායමෙන් වැඩි වන කොටස යන්නේ ඉහල ම සියයට 1 වෙතට යි.” 

එනම්, සමාජ ධනයේ වැඩි වන ප්‍රමානයක් ඉහල කොටස් වෙත මාරු කර යවන මූල්‍ය යාන්ත්‍රයන් ආයතනගත කිරීමෙහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ මූල්‍ය කඩදාසි මන්දිරයකි.

ට්‍රම්ප් හා රිපබ්ලිකන් පක්ෂය විසින් දියත් කරන ලද ෆැසිස්ට් කුමන්ත්‍රන උත්සාහයේ වෛෂයික මූලයන් රැඳී තිබෙන්නේ මෙහි ය. ජනවාරි 7 දිනැති ලෝසවෙඅ ඉදිරි දර්ශනය විස්තර කල පරිදි: “සියල්ලටමත් වඩා, ඇමරිකානු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය බිඳී යාම ධනවාදයේ අර්බුදය තුල මුල් බැස ඇති බව කම්කරුවන් තේරුම් ගත යුතුය. සමාජ අසමානතාවය දැවැන්ත මට්ටමින් පිපිරී ගොස් ඇති සමාජයක ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ආරක්ෂා කල නොහැකිය.”

එබැවින්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පවත්වාගෙන යනු ලැබිය හැක්කේ, වැඩෙන ෆැසිස්ට් තර්ජනයට එකම විකල්පය ලෙස, සමාජවාදී ක්‍රියා මාර්ගයක පදනම මත කම්කරු පන්තිය බලමුලුගැන්වීමෙන් පමනි.