Dünyanın en büyük konteyner gemilerinden biri olan Ever Given’ın karaya oturmasıyla Mısır’ın Süveyş Kanalı’nı kapatmasının devasa sonuçları dünya çapında hissedildi.

Geçtiğimiz Salı gününden bu yana mevsimlik bir kum fırtınası sırasında kanal boyunca sıkışmış durumda olan devasa konteyner gemisi, nihayet Pazartesi sabahı erken saatlerde römorkörler tarafından kıyı şeridinden kurtarıldı. Bu yazı yazılırken gemiyi tamamen yeniden yüzdürme çabaları devam ediyordu.

Dünya ekonomisinin hayati bir damarının tek bir gemi tarafından tıkanması –gerçekleşmesi beklenen bir kaza– modern toplumun temel yönlerini ortaya koyuyor.

89 milyon dolar değerinde mal taşıyan Panama bandıralı gemi, Japon şirketi Shoei Kisen Kaisha’ya ait, Tayvan şirketi Evergreen Marine Corporation tarafından işletiliyor.

Üretim ve ekonomi faaliyeti, her ülkedeki işçi sınıfını birbirine bağlı güçlü bir ağa bağlayarak, uluslararası alanda daha önce görülmemiş ölçüde bütünleşmiş hale gelmiş durumda. Öyle ki, tek bir büyük geçiş merkezinin kesintiye uğraması, kendisini tüm dünyada hızla hissettiriyor.

Süveyş Kanalı’ndan geçen gemilerin yaklaşık yüzde 50’si, kıtalar arasında araba parçaları, aletler, giyim ve tüketici elektroniği ürünleri taşıyan konteyner gemileridir. Avrupa'ya giden mallar, genellikle başka yerlerde son montajının yapılması için Amerika’ya ve dünyanın geri kalanına gönderilmek üzere parçalara entegre edilecek.

Bununla birlikte, dünya rakip ulus devletlere bölündüğü, akıldışı, anarşik kapitalist toplumsal düzen altında, konteyner taşıyan “mega gemiler”in sayı ve boyutundaki büyük artış göz önüne alındığında, uzun zamandır tahmin edilen Süveyş Kanalı’ndaki tıkanma gibi bir olay için neredeyse hiçbir ciddi hazırlık yapılmamıştır.

Kanalın her iki ucunda şu anda 450’den fazla gemi beklerken, uzmanlar, sigorta sektörünün 100 milyon doları aşan taleplerle karşı karşıya kalabileceğini düşünüyor. Bununla birlikte, gecikmelerin tazminatı, kanal otoritesinin gelir kaybı, kargodaki olası hasar ve geminin yeniden yüzdürme maliyeti dahil olmak üzere nihai fatura, daha da büyük meblağları içerebilir.

Ever Given kazasının kesin nedenleri henüz belirlenmemiş olsa da, bu Mısır devlet aygıtı içindeki yaygın yetersizliğe ve yolsuzluğa işaret ediyor. Devlete ait ve büyük ölçüde ordu tarafından yönetilen Süveyş Kanalı Otoritesi (SCA), kanalın işletilmesinden ve bakımından sorumlu şirkettir. Sorumlulukları, bilgisayarlı trafik yönetim sistemini, pilotları ve tarama sistemini içermektedir. SCA, olayın ciddiyetini küçümsemeye çalıştı ve kanalın tıkanmasının ne kadar süreceğini söyleyemedi. SCA şefi Korgeneral Osama Rabie, SCA’nın ihmalini ima edecek şekilde, kurumun bekleyen gemiler için tazminat ödemeyi ele aldığını duyurdu.

Ancak olayın küresel sonuçları çok daha büyüktür. Uzmanlar, tıkanmanın küresel ticaret arzında ciddi bir aksama tehdidi oluşturduğu konusunda uyarıyorlar. Bunun, artık tam zamanında üretim teknikleriyle orantılı asgari stok seviyelerine dayanan küresel tedarik zincirleri üzerinde büyük etkileri ve işçilerin işleri ve tüketici fiyatları üzerinde sonuçları bulunuyor. Olayın ulusal uzlaşmazlıkları daha da körüklemesi muhtemeldir.

Süveyş Kanalı, Hint Okyanusu, Kızıldeniz ve Akdeniz’i birbirine bağlayan dünyanın en işlek su yollarından biridir. Kanaldan her yıl 19 bin gemi ya da küresel ticaret hacminin tahminen yüzde 13’ü geçiyor; her gün geçen gemiler toplam 10 milyar dolar değerinde mal taşıyor. Büyük ölçüde Asya, Ortadoğu ve Avrupa arasında olmak üzere dünya petrolünün yaklaşık yüzde 10’u buradan geçiyor.

Deniz ticareti büyüdükçe, nakliye maliyetlerini düşürme ve ölçek ekonomisi elde etme ihtiyacı nedeniyle konteyner gemilerinin boyutu da büyüdü. Konteyner gemilerinin ortalama boyutu artık sadece 20 yıl öncesine göre beş kat daha büyüktür ve bu, hem daha az gemi kullanılmasının hem de muazzam maliyet düşüşlerinin önünü açmıştır. 20 bin adet 20 fitlik konteyner taşıyabilen gemiler sadece 20 kişilik bir mürettebatla işletiliyor. Ancak bu tür gemiler, Panama Kanalı gibi bazı nakliye rotalarını geçmek için çok derin ve büyüktür. Bazı liman iskelelerine yanaştırmak üzere gemileri barındırmak, yükleme ve boşaltma işlemlerini gerçekleştirmek ve liman tıkanıklığını önlemek için programlamayı yönetmek önemli yatırımlar gerektirir.

Süveyş Kanalı’nın kapanması nedeniyle, bazı gemiler rotasını Afrika’nın güney ucuna çevirmeye başladı. Bu, çok daha tehlikeli bir rota; yolculuk iki haftayı buluyor ve daha yüksek işçilik ve yakıt maliyetleri gerektiriyor. Petrol fiyatlarının tıkanma haberlerine cevaben yüzde yedi artmasıyla beraber bu da konteyner ve konteyner gemisi sıkıntısını artıracak, gecikmeler, mal kıtlığı ve daha yüksek fiyatlar yaratacak. Alman sigorta firması Allianz Global tarafından yayımlanan bir raporda, kanalın tıkanmasının küresel ticarete haftada 6 milyar dolar ila 10 milyar dolara mal olabileceği tahmin ediliyor.

Avrupa’dan Asya’ya giden daha küçük tankerler ve neft yağı (bir sıvı yakıt) ve akaryakıt gibi petrol ürünleri de (Asya’ya giden neft yağının yaklaşık yüzde 20’si Akdeniz ve Karadeniz’den üzerinden Süveyş Kanalı yoluyla sağlanıyor) kanal birkaç hafta daha tıkalı kalırsa durumdan etkilenecekler.

Süveyş’teki trafik sıkışıklığı sonunda çözüldüğünde, gemiler, koronavirüs pandemisinin sonuçları nedeniyle zaten sorunlar yaşayan limanlara akarken daha fazla tıkanıklığa ve düzensizliğe yol açacaktır.

Süveyş Kanalı olayı ayrıca tedarik zincirlerinin ciddi şekilde aksadığı koşullarda ortaya çıktı. Arabalarda, akıllı telefonlarda, bilgisayarlarda, tabletlerde ve televizyonlarda önemli bir bileşen olan yaygın yarı iletken kıtlığı, Teksas’ta geçen ay yaşanan ve plastik eşya üretimini yavaşlatan kış fırtınası ve Güney Kaliforniya limanlarında büyük bir konteyner gemileri yığılması olması bu aksamalar arasındadır.

Süveyş Kanalı’nın tıkanması, çok sayıda parlama noktasının var olduğu ve bunların arttığı koşullar altında jeopolitik gerilimlerin daha da şiddetlenmesi tehdidi yaratıyor. Kızıldeniz’den Güney Afrika’nın Ümit Burnu’na doğru yön değiştirmek zorunda kalan gemiler, Doğu Afrika ve Batı Afrika kıyılarında korsanlık tehdidiyle karşı karşıyalar. Bu bölgelerde son aylarda korsanların insan kaçırma olaylarında bir artış görüldü ve bu durum, bazı nakliye şirketlerinin kendilerine refakat etmesi için ABD Donanması’nı aramasına neden oldu.

Rusya Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Nikolay Korçunov, Arktik Okyanusu üzerinden bir kuzey deniz yolu da dahil olmak üzere yeni nakliye yollarının geliştirilmesi ihtiyacı olduğunu ileri sürdü. Bizzat Arktik Okyanusu artan jeopolitik çatışmaların odağı haline geliyor. Komşu ülkeler, Kuzey Kutbu bölgesinde olduğuna inanılan geniş enerji rezervlerine ve nadir bulunan maddelere erişimi güvence altına almak için bölgesel hak iddialarında bulunmaya çalışıyor.

Bugün, gerici ulus devlet sisteminin, dünyanın büyük kapitalist güçlerini küresel bir savaşa durmadan yaklaştırması ve ülke içlerinde toplumsal eşitsizlikle beraber diktatörlük yönetimlerini hazırlaması ne kadar su götürmezse, kapitalizmin küresel niteliği de o kadar tartışmasızdır.

Kapitalizm, bilime ve akla kapalı olduğunu, canice düzeyde akıldışı olduğunu ve daha büyük kârlar talep ederken herhangi bir sosyal sorunu çözmeye tamamen karşı olduğunu defalarca göstermiştir. Dünya çapında 2,7 milyon insanı öldüren pandeminin ortasında meydana gelen bu olay, yalnızca kapitalist sistemin ortadan kaldırılması ve onun yerine eşitliğe ve insanların ihtiyaçlarının karşılanmasına dayanan, uluslararası ölçekte koordine edilen, akılcı ve bilimsel şekilde yönetilen bir ekonomik planlama sisteminin, yani sosyalizmin getirilmesi gerektiğini teyit etmektedir.