Lev Troçki, 20 Ağustos 1940’ta Meksiko’ya bağlı Coyoacán’da Stalinist ajan Ramón Mercader tarafından suikasta uğradı. Mercader’in bu büyük devrimciye yaklaşabilmesi, Sosyalist İşçi Partisi (SWP) üyesi Sylvia Ageloff ile olan ilişkisi aracılığıyla mümkün olmuştu. Suikastın ardından Ageloff, kendisini Mercader tarafından aldatılmış masum bir kurban olarak sundu ve SWP bu iddiaya hiçbir zaman itiraz etmedi.
Bu yazı dizisi, Troçkist hareketin Ageloff’un rolüne yönelik ilk sistematik soruşturmasını oluşturuyor ve Dördüncü Enternasyonal’in Uluslararası Komitesi’nin Güvenlik ve Dördüncü Enternasyonal soruşturmasını devam ettiriyor. Dizi dört bölüm halinde yayımlanacak. İlk bölüm için tıklayın.
1938 Yazı: Ageloff’un kalışını finanse eden Mornard’ın hikâyesinde çelişkiler ortaya çıkıyor
Eduard Puigventós López, 2015’te çıkan Ramón Mercader: Buz Baltalı Adam adlı kitabında şöyle yazıyor: “Bir gün, Jac [Jacques Mornard], Sylvia’ya, anne babası bir kaza geçirdiği için hemen Belçika’ya dönmek zorunda olduğunu söyledi (oysa bu, babasının 1926’da öldüğünü söylemesiyle çelişiyordu).” [31]
Temmuz 1938’de, tam da Rudolf Klement Paris’te ortadan kaybolduğunda, Mornard, Brüksel’e gitmek zorunda olma bahanesiyle Ageloff’la temasını kesmişti. Ageloff’un daha sonra Meksika polisine dikkat çekici bir şekilde söylediğine göre, “O [Ageloff] da anlık bir kararla Brüksel’e gitmişti ve Jackson’a orada buluşma önerisinde bulunduğu bir telgraf çekmiş olmasına rağmen onu bulamamıştı; tüm bunlar Ağustos 1938’de oluyordu.” [32] Ageloff’un Paris’te gözden kaybolmasının zamanlaması, polisin Klement’in cesedini aramaya devam ettiği ve Troçkist hareketin, GPU’nun Klement’in ortadan kaybolmasındaki rolünü araştırdığı döneme denk geliyordu.
Ageloff, Paris’te Mornard’ın hiçbir arkadaşıyla asla buluşmamış ama onu kendisinin Troçkist hareket içindeki bağlantılarıyla tanıştırmıştı. Ageloff, Meksika polisine verdiği ifadede, Mornard’ın, arkadaşlarıyla “ilişkilerini askıya almış olduğunu” söylemişti. Polis raporu şöyle devam ediyordu: “Mornard, yalnızca beyan sahibi [Ageloff] ile onun Amerikan ve Fransız yoldaşlarından oluşan aynı arkadaş grubuyla sık sık görüşüyordu.” [33]
Mornard, Ageloff’a çeviri işi için ödeme yapmaya başlamıştı. Dönemin etkili Fransız Troçkisti Yvan Craipeau’nun eşi Marie Craipeau, Fransa’dayken Ageloff ile çok yakındı ve durumdan şüphelenmişti. Craipeau sonradan şunları anlatıyordu:
[Mornard] şaşırtıcı bir şekilde, psikoloji ile ilgili makaleleri bir ajans için İngilizceden Fransızcaya çevirmesini önerdi ve ben de Sylvia’nın metinlerini daktilo etmesine yardım ettim. Sonra bir gün, çalışırken, parmaklarım daktiloda birden durdum ve ona dedim ki, ‘Dinle, Sylvia, bu mantıklı değil. Burada böyle iyi maaşlı işler yok.’ Böylece yatağa oturduk, eskiden olduğu gibi birer sigara yaktık ve durumu analiz ettik. [Mornard] siyasetle ilgilenmiyordu. … Tartışmalarımıza katılmıyordu… Öyleyse? Deli gibi âşık olduğunu ve Sylvia’nın ayrılmasını istemediğini düşündük. Vardığımız sonuç buydu. [34]
Yazın daha sonra Mornard, Ageloff’un başka bir işe girmesini önerdi. Bu kez “Argus Press” adlı bir şirket için psikoloji makaleleri yazacaktı. Ageloff bu işte şirketten değil de doğrudan Mornard’dan ayda 3.000 frank alıyordu ve makalelerin nerede yayımlandığını bilmesine veya son hallerini okumasına izin verilmiyordu. [35]
Yazar Gregorio Luri (The Promised Sky: A Woman at the Service of Stalin) bu konuda şöyle yazıyor: “Fransa’da, ne kadar ünlü olursa olsun, bu meblağı alacak bir psikolog yoktu. Ama Sylvia hiçbir şeyden şüphelenmedi.” [36] Luri şöyle devam ediyor: “Olguları soğukkanlılıkla, yani duygulardan arınmış bir şekilde analiz edersek ki açıkçası Sylvia bunu yapmıyordu, Ramón’un ona sunduğu olguların tutarlı olmadığını çabucak keşfederiz.” [37]
Temmuz-Eylül 1938: Ageloff, Mornard’ı Dördüncü Enternasyonal’in kuruluş konferansına katılacak delegelerle tanıştırıyor
Ageloff, uluslararası Troçkist hareketin Paris’teki kuruluş konferansına yönelik dikkatli hazırlıklara yardımcı olmak için Avrupa’ya gitmişti. Konferans başlangıçta Ageloff’un Fransa’ya vardığı tarih için planlanmıştı ancak artan güvenlik kaygıları nedeniyle Eylül başına kadar ertelendi.
Konferansın hemen öncesinde, Troçkist harekete karşı GPU harekâtı doruk noktasına ulaşmıştı. Temmuz’da, Ageloff’un Paris’e varmasından kısa süre sonra GPU, Dördüncü Enternasyonal’in Sekreteri Rudolf Klement’i öldürdü. Klement’in cesedi, daha sonra başı ve bacakları kesilmiş olarak Seine Nehri kıyılarına vurmuştu. Klement’in ortadan kaybolmasından kısa süre önce GPU, Klement’ten, kuruluş konferansının planlarına dair belgelerin bulunduğu bir bavul çalmıştı.
Klement’e yakın Fransız Troçkistler, onun eşcinsel olduğunu biliyordu. İlişki kurduğu bir adamın aslında suikastın hazırlanmasına yardımcı olan bir GPU ajanı olduğuna inanıyorlardı. [38] Bu, GPU’nun kurbanlarını kişisel ilişkiler yoluyla kandırma yöntemini ifşa etmesine rağmen, Ageloff sadece kim olduğu belli olmayan Mornard ile ilişkisini sürdürmekle kalmadı, kısa süre sonra onu Dördüncü Enternasyonal’in kuruluş konferansına katılmaya hazırlanan Troçkist liderlerle de tanıştırdı.
Mercader, Meksika’daki ceza davasında, Ageloff’un kendisini konferansta delege olan ve adıyla hitap edecek kadar yakın olduğu “Yvan” ile tanıştırdığına tanıklık etti. Bu, Yvan Craipeau’ydu. Mercader ifadesine şöyle devam etmişti:
Eylül 1938’e gelindiğinde, Sylvia Ageloff’un bir Troçkist olduğunu, Troçkistlerle ilişkileri olduğunu ve Troçkist partinin bir üyesi olduğunu biliyordum ancak bu son noktada, Sylvia’nın bunu özellikle söyleyip söylemediğini hatırlamıyorum; ara sıra, bazen sadece Sylvia ve bazen arkadaşları veya yoldaşları ile çok sayıda kısa gezi yaptık, Château Theirry’ye, Verdun’a [metinde böyle geçiyor], Metz’e, Touts’a, Blois’e, Chartres’e, Dauville’e vb. gittik. Sylvia’nın Troçkist arkadaşları olan yoldaşlar arasında Manni, Waltha, Naty, Frank, Elizabeth ve başkalarını hatırlıyorum. [39]
Troçki’nin öldürülmesinden haftalar sonraki FBI raporlarına göre, gizli muhbirler, Mornard-Mercader’in “Manuel Garrett’in evinde bir akşam yemeğine konuk olduğunu” bildirmişti. Garrett, Eylül’deki kuruluş konferansına ABD’den katılan bir temsilciydi. [40] Mercader’in Meksika’daki duruşmada sözünü ettiği “Manni” oydu.
Mercader’in bahsettiği “Naty”, Amerikalı Troçkist Nathan Gould’du. Gould, Sosyalist İşçi Partisi (SWP) temsilcisi olarak kuruluş konferansına da katılmıştı.
Ageloff, Mark Zborowski’yle de bağlantılıydı.
Gizli GPU arşivlerine erişimi kendisine o sıralarda Stalinist gizli polisin Avrupa’daki faaliyetlerine dair benzersiz bir görüş alanı veren eski Sovyet generali ve Rus tarihçi Dmitri Volkogonov’a göre, Zborowski, Ageloff’u “sekreterlikte birlikte çalışmalarından tanıyordu.” [41]
Gani Jakupi’nin 2010’da Fransızca yayımlanan kurgusal olmayan tarihsel çizgi romanı Les Amants de Sylvia (Sylvia’nın Aşkları), büyük ölçüde Marie Craipeau ile yapılan röportajlara dayanıyor ve Weil ile Ageloff’un “Mornard”la ilk kez tanıştıkları sırada Zborowski’nin de orada olduğunu iddia ediyor. [42] Zborowski, ABD Senatosu’nun ABD’deki Sovyet Faaliyetinin Kapsamı Üzerine Alt Komite önünde verdiği 1956 tarihli gizli ifadesinde, Ageloff’u tanıdığını kabul etmiş ancak kaçamak bir şekilde, hafıza kaybı olduğunu iddia ederek daha fazla ayrıntı vermemişti. [43]
Eylül 1938: Ageloff, Mornard’ı Dördüncü Enternasyonal’in kuruluş konferansına davet ediyor
Konferans, Eylül ayı başında Alfred ve Marguerite Rosmer’e ait bir Paris banliyö mülkünde başladığında, Ageloff, muhalefetin Rusya şubesini temsil eden delege Zborowski ile birlikte çalışan bir Rusça çevirmeni olarak oradaydı.
Tarihçi Robert Jackson Alexander, toplantının yapıldığı, hayati tehlike oluşturan koşulları ve kuruluş konferansı için alınan güvenlik tedbirlerini şöyle tarif ediyordu:
Dördüncü Enternasyonal’in resmen kurulduğu toplantı, Münih krizinin zirvesinde, yeni bir dünya savaşı tehdidinin eli kulağında göründüğü bir anda yapıldı. Troçkistler, görevlerinin güvenli bir şekilde yerine getirilmesini sağlamak için aşırı güvenlik önlemleri almak zorunda kaldılar. Kendilerini yalnızca Fransız polisinin olası müdahalesinden değil, daha da önemlisi, Sovyet GPU teşkilatının toplantıyı dağıtma ve belki de toplantıya katılanların bir kısmını ya da tamamını öldürme girişimlerinden de korumak zorundaydılar. …
Toplantıya katılanlar nereye gidecekleri ve ne yapacakları konusunda olabildiğince ihtiyatlı olmaya çalışıyorlardı. Bu yüzden, Paris’ten Rosmerler’in evine bir dizi farklı yoldan gittiler. … Güvenlik hususları nedeniyle, toplantının bir günden fazla sürmemesi gerekiyordu. [44]
Hareketin önderliği, delegelerin seyahatlerinin açığa çıkmasından ve ev sahiplerinin güvenliğini tehlikeye atmaktan o kadar endişeliydi ki “toplantı ertelendikten sonra Dördüncü Enternasyonal’in Kuruluş Konferansı’nın ‘İsviçre’de bir yerde’ yapıldığı duyuruldu.” [45]
Delegelerin karşı karşıya olduğu tehlikelere rağmen Ageloff, Mornard’ı konferansın yapılacağı yere getirdi. Troçki’nin gelecekteki katili, bu süre boyunca dışarıda avluda oturdu, katılımcıları gözlemledi ve molalarda onlarla sohbet etti.
Luri şunları yazıyor:
Sylvia, bu toplantıya çevirmen olarak katıldı. Ramón ona Rosmerler’in evine kadar eşlik etti ancak Sylvia’ya içerideki siyasi tartışmalara en ufak bir ilgisi olmadığını söyleyince, kendisini bahçede Sylvia’yı beklemek ve aralarda konuyla alakasız meseleler hakkında katılımcılarla konuşmakla sınırladı. Yabancılarla kolayca ilişki kuruyordu [46]
Puigventós da benzer şekilde Mornard’ın “bahçede kaldığını, sigara içtiğini ve zaman geçirdiğini” belirtiyor ve ekliyor: “Bir dizi delegeyle tanıştı, çünkü onlar sevgilisinin arkadaşlarıydı …” [47]
GPU da kuruluş konferansını izlemişti. Uluslararası delegelerin hepsi kendi ülkelerine döndüler ve GPU, yerel casuslarını ve suikastçılarını hızla bilgilendirdi.
Ageloff’un Mornard’ı konferansa getirme kararı, partiden ihraç edilmesiyle sonuçlanması gereken sorumsuzca bir güvenlik ihlaliydi. Amerikan işçi hareketinin siyasi olgunlaşmamışlığını yansıtan Sosyalist İşçi Partisi (SWP), trajik bir şekilde, bu tür olayların soruşturulmadan geçmesine izin verdi. Bu siyasi zayıflığın, Lev Troçki’nin kişisel güvenliği açısından yıkıcı sonuçları olacaktı.
Troçki’nin Batı Avrupa’daki en yetenekli müttefiklerinin çoğunu öldüren ve Troçki’nin Meksika’da giderek daha fazla izole edilmesini sağlayan GPU’nun dikkati, Meksiko ve New York’taki ajan ağının Troçki’ye daha da yaklaştığı Atlantik’in ötesine kaydı. Artık Troçki’nin fiziksel varoluşundan en çok sorumlu olan örgüt, Sosyalist İşçi Partisi ise bu tehdide siyasi olarak hazırlıksızdı.
Ageloff, kuruluş konferansından birkaç ay sonra, 1939’un başlarında Amerika Birleşik Devletleri’ne döndü. Kendisi, GPU’nun Troçki’yi öldürme komplosunun kritik bir parçası haline gelmişti.
Eylül 1939: Mornard kimlik değiştirip yasa dışı yollarla New York’a gidiyor
Mornard, 3 Eylül 1939’da Ile de France adlı gemiyle New York’a vardığında, GPU harekâtının bir sonraki aşaması oldukça ilerlemişti. Bundan böyle “Jacques Mornard” adını kullanmayacak ve “Frank Jacson” olarak bilinecekti. Sahte bir Kanada pasaportu kullandığını söylemiş ve Belçika’da zorunlu askerlikten kaçtığını iddia etmişti. Daha sonra, GPU’nun ona İspanya İç Savaşı’nda ölen Kanadalı gönüllü Tony Babich’in pasaportunu sağladığı anlaşılacaktı.
O sırada Avrupa’dan ABD’ye göç etmek hiç de kolay değildi. Hitler’in 1 Eylül 1939’da Polonya’yı istila etmesi nedeniyle binlerce insan Avrupa’dan ayrılmaya çalışıyor ancak Roosevelt yönetiminin göçe getirdiği ciddi kısıtlamalar yüzünden ABD’ye giremiyordu. Daha üç ay önce, ABD hükümeti, HMS St. Louis gemisindeki 900 Alman Yahudi sığınmacının ABD’de karaya çıkmasına izin vermemişti.
Troçki suikastından sonra FBI, “Frank Jackson”ın o dönem Amerika Birleşik Devletleri’ne “Kararname” sayesinde girip girmediğini öğrenmekle ilgilenmişti. Bir FBI raporunda şunlar belirtiliyordu: “Onun, ABD’ye girmesine ‘Kararname’ olarak bilinen yolla izin verilmiş, görünüşe göre bu, Washington DC’deki Göçmenlik Bürosu merkezinin emriyle aklandığı anlamına geliyor.” [48] J. Edgar Hoover, bu raporu hızla Dışişleri Bakan Yardımcısı Adolf Berle’ye ve Deniz İstihbaratının başındaki Tuğamiral Walter Anderson’a yönlendirmişti. [49] Mornard’ın “Kararname”sinin anlamıyla ilgili veya Kanada Komünist Partisi’nin ölmüş bir üyesinin sahte pasaportu ile seyahat ederken bunu nasıl elde ettiğine dair kamuya açık başka bir kayıt bulunmuyor.
Ageloff, New York’ta “Jacson”ı SWP içindeki yoldaşlarıyla tanıştırdı. 2011’de verdiği röportajda Ageloff’u “en yakın dostlarımdan biri” olarak tarif eden Lillian Pollak da onlardan biriydi. SWP üyesi olan ve Meksika’da Troçki’yi ziyaret eden Pollak, Jacson-Mornard’dan hemen şüphelenmişti:
[Jacson] Sylvia’yı ziyarete geldi ve geldiği gün, bir arkadaşım ve ben onların [kaldıkları] yere kadar yürüdük. [Jacson] dışarıda tek başına oturuyordu. Arkadaşıma dedim ki, “Haydi yürümeye devam edelim. … ” Onu geçince, “Yüzünde o kadar siyah bir bakış vardı ki beni korkuttu,” dedim. Avrupa’dan kız arkadaşını görmeye gelen adam bu mu? Fred Astaire ve Ginger Rogers’ın çok popüler olan şarkısını şöyle söylemeye başladım: “Tuhaf bir aşk, dostum, bu / Öpücüksüz, garip bir aşk.” [50]
Ageloff 1995’te ölene kadar onunla dostluğunu sürdüren Pollak, 2008’de Sylvia Ageloff adlı bir karakterin ön planda olduğu The Sweetest Dream: Love, Lies, and Assassination (En Tatlı Rüya: Aşk, Yalanlar ve Suikast) adlı otobiyografik bir anı/roman yazdı. Kitapta anlatıldığına göre, üçü 1939’da New York’tayken Ageloff, Pollak’a şunları söylemiş: Jacson-Mornard “4. Enternasyonal toplantısını yaptığımız sırada Rosmer’in evine benimle birlikte geldi, dışarıda kaldı ve içeri girmedi. Onu Shachtman, Cannon ve Etienne ile tanıştırmak istedim. …” Bunlar, Etienne ismini kullanan Zborowski ile yakın bir ilişkiye ve Jacson-Mornard’ı SWP önderlerine sevdirme arzusuna işaret ediyordu. [51]
Jacson-Mornard, kısa bir süreliğine ABD’de kalmış ve sonra Meksiko’ya geçmişti. Aralık 1939’da Ageloff, bir doktordan, daha sıcak bir iklim gerektiren bir sinüs sorunu olduğunu belirten bir mektup elde etti. [52]
Tarihçi Bertrand Patenaude, bunun bir numara olduğuna inanıyor: “Sylvia, Noel tatili yaklaşırken, sinüs ağrısı çektiğini ve iyileşmek için daha sıcak bir iklime ihtiyacı olduğunu söyleyen bir doktor notuna dayanarak, New York’taki sosyal hizmet işini bırakmak için hastalanma numarası yaptı.” [53] Puigventós da benzer şekilde şunları belirtiyor: “Sylvia bunu yıllar sonra, Jac’i ziyaret etmek üzere iyi bir bahane bulmak için acısını abarttığını ima ederek açıkladı.” [54]
İşten izin talebi kabul edilmiş ve Ocak ayında Meksika’ya gitmişti. GPU halkası, Meksika’da bulunan Troçki’nin etrafını sarıyordu. 1940, onun son yılı olacaktı.
Ocak 1940: Ageloff ve Jacson-Mornard, Meksiko’da yeniden bir araya geliyor; Jacson-Mornard, Troçki’nin ev halkıyla tanıştırılıyor
Ageloff, bir GPU ajanları ağının yerleşmiş durumda olduğu Meksiko’ya vardı.
Meksika’ya gelişinden kısa bir süre sonra, kız kardeşlerinin Troçki ve eşi Natalya Sedova ile geliştirdiği ilişkiyi kullanarak, kendisini ev halkının bir “dostu” olarak sevdirmek için Troçki yerleşkesini ziyaret etmeye başladı.
1950 yılında, Meksiko polis istihbaratının başında bulunan General Leandro Sanchez Salazar, eski POUM lideri Julián Gorkin ile birlikte, Meksika’da Cinayet adlı bir kitap yazdı. Suikastı ve Meksika’da yürütülen soruşturmayı ayrıntılı olarak ele alan kitabın Gorkin tarafından yazılan bir bölümünde, GPU’nun, Ageloff ve Jacson gibi insanları Troçki’nin ev halkıyla tanıştırma yöntemleri şöyle açıklanmıştı:
Düşmanın ajanı bir dost ve yoldaş olarak takdim edildiği zaman, dünyadaki tüm kurumlar dahi onu keşfetmeye yetmez. Eğer böyle olmasaydı, hiç casus veya ajan provokatör olmazdı ya da her halde, birçoğu olmazdı. Özellikle bizimki gibi bir çağda, tüm polis teşkilatları bunları bolca kullanıyor. Ancak şimdiye kadar ajanlarını hazırlama ve onları yapacakları iş için en uygun yerlere sokma şeytani sanatında hiç kimse GPU’ya ve Gestapo’ya yetişemedi.
Bu açıdan GPU’nun Gestapo’dan daha nitelikli olması mümkündür. GPU ajanları; sadece çıkar oltasının çektiği ya da macera ruhunun ittiği paralı askerler değil, her zaman en katı görevleri olduğunu düşündükleri şey için hayatlarını ve özgürlüklerini feda etmeye hazır fanatiklerdir. Ayrıca, kendi varoluşlarının bu “görev”in başarılmasına bağlı olduğunu bilirler. Bu anlamda onlar, sürekli gözetlenen casuslar, sürekli terör tehdidini düşünen teröristlerdir. Uzun zamandır Moskova ve Leningrad’da yurt dışında hizmet verecek GPU ajanlarının hazırlanması için okullar var. Troçki, kurulmalarına yardım ettiği için bu okulları iyi biliyordu. [55]
Ageloff’un Troçki ailesi ile “dostluğu” GPU şablonlarına uyuyordu. 1937’de, Fransa’da, 29 yaşındaki İsviçreli Renata Steiner adlı kadın, Lev Sedov ve eşi Jeanne Martin des Palliers ile arkadaş olmuştu. Stenier bir GPU ajanıydı; hem Sedov’u hem de Ignace Reiss’ı izleyip rapor ediyordu. Steiner’in, Reiss’ın ve eşinin izini sürme çabaları, GPU’nun Reiss’ı Lozan, İsviçre’de tespit edip öldürmesine yardımcı olmuştu. Reiss’ın eşi Poretsky, Steiner’i sonradan şöyle hatırlıyor:
[Steiner], Güney Fransa’daki Antibes’te tatilde olan Sedovlar ile tanışacaktı. Bu, [Sovyetler Birliği’ne] bir vize karşılığında çok da bir şey değildi, nahoş bir şey de değildi. Kendisine para ve kıyafet verilmişti ve tek yapması gereken, Sedov’un hareketlerini rapor etmekti. [56]
New York’ta ise Sylvia Franklin (evlenmeden önce Callen) adlı başka bir GPU ajanı, 1938’de James P. Cannon’ın sekreteri olarak çalışmaya başlamıştı. Cannon’ın ve özellikle de eşi Rose Karsner’in arkadaşı olmuştu. Louis Budenz, Karsner’i, GPU ajanının “yakın arkadaşı” olarak tarif etmişti. Sylvia Franklin, dokuz yıl boyunca Dördüncü Enternasyonal’in tüm yazışmalarını Cannon’ın masasından New York’taki GPU yöneticilerine iletti.
Luri, 1940’ların bu ilk aylarında Sylvia, “çeşitli zamanlarda Troçki’nin Coyoacán’daki evine gitti. İlk ziyaretinde Jackson’ın [metinde böyle geçiyor] ABD’ye sahte bir pasaportla girdiğini söyledi ancak kimse Jackson’la ilgilenmedi ve kimse daha fazla ayrıntı sormadı,” diye yazıyor. [58]
Ocak ile Mart ayının ortası arasında, Ageloff’un yerleşkeyi ziyareti sırasında, Jacson-Mornard ilk kez Ageloff’u oraya bırakırken ortaya çıkmıştı. Henüz Troçki’nin evine girmezken, Troçki’nin muhafızlarıyla ve dışarıda konuşlanmış Meksika polisiyle sohbet etmişti.
Bu aylarda, Ageloff ve Jacson-Mornard, Alfred ve Marguerite Rosmer ile yakın bir ilişki geliştirdi. Dördüncü Enternasyonal’in kuruluş konferansına ev sahipliği yapan çift, artık Coyoacán’da Troçki ile birlikte yaşıyordu.
Puigventós şöyle yazıyor: “Sylvia’nın Rosmerler’le, özellikle endişelerini ve şüphelerini anlattığı Marguerite ile çok yakın bir ilişkisi vardı. Ramón da Rosmerler’in gözüne girmişti. Troçki’nin evinin kapısında sohbet ediyorlardı. … [Ramón] Güvenlerini çabucak kazandı, biraz lafladılar ve Jacson’u yemek yemeye ya da yürüyüşe çıkmaya davet ettiler. … İyi ilişkiler, özellikle Ramón’u akıllı, düşünceli ve cömert bir çocuk, sevimli bir tip ve çok yakışıklı olarak gören Marguerite tarafından geliyordu.” [59]
Ageloff’un eşi, Rosmerler’in ayak işlerini yaparak ve ev halkı üyelerine yardımcı olmak adına kendi Buick arabasını teklif ederek, “kendisini Troçki hanesine sevdirmeye başlamıştı.” [60]
Ancak Jacson-Mornard henüz yerleşkeye girmemiş ve Troçki ile bizzat tanışmamıştı. Ageloff, işverenine hâlâ hasta olduğunu ve işten daha fazla izin alması gerektiğini bildirerek, Meksiko’daki kalış süresini uzattı. Luri bu konuda şöyle yazıyor:
26 Şubat’ta Sylvia, New York Sosyal Yardım Kurumu’na bir telgraf çekerek hastalık izninin 1 Mart’ta sona ermesine rağmen sağlık durumunun kötüleşmesi nedeniyle dönüşünü ertelemek zorunda olduğunu belirtti. Birkaç gün içinde bir sağlık raporu göndereceğini söyledi. Resmi olarak, hastalık süresinin 1 Mart’tan 1 Nisan’a kadar uzatılmasını istedi ve 24 Şubat’ta Meksiko’dan Doktor A. Zollinger tarafından imzalanmış bir raporu ekledi. Bu doktor, sinüzitinin kötüleştiğini doğruluyor ve Sylvia’nın en az bir ay daha Meksika gibi daha sıcak bir iklimde kalmasını tavsiye ediyordu. Doktor Zollinger’e gitmesi en hafif ifadeyle ilginçtir, zira doktorun uzmanlık alanı jinekolojiydi. Kendisi, Frida Kahlo’nun üçüncü hamileliği sırasında kürtaj yapmasına yardım eden doktordu. [61]
Mart 1940: Ermita Binası olayı
Ageloff’un daha sonra tutuklanmasının ardından Meksika polisine iddia ettiğine göre, Mart ayında, Ageloff’un zihninde Jacson-Mornard’ın faaliyetlerinin doğası hakkında endişelere yol açan bir olay meydana geldi.
Ageloff, Jacson-Mornard’ın ithalat/ihracat işlerini yürüttüğünü iddia ettiği bir ofise sahip olduğunun farkındaydı. Sylvia’nın dediğine göre, Jacson-Mornard’a ofisinin nerede olduğunu sorduğunda, adresinin Tacubaya Mahallesi, Ermita Binası, 820 numaralı ofis olduğunu söylemişti.
Ageloff’un iddiasına göre, Jacson-Mornard’a telefonla ulaşmak için daha sonraki çabaları başarısız olunca, o sırada Meksiko’da bulunan kız kardeşi Hilda’dan Ermita Binası’nı ziyaret etmesini istemişti.
Ageloff’un ifadesinin kopyasını çıkaran Luri şunları anlatıyor:
Hilda, şaşırtıcı bir şekilde, Ermita binasında 820 numara olmadığını keşfetmiş. Bunu Sylvia’ya söylediğinde, ikisi bu beklenmedik gerçek karşısında bir açıklama bulmaya çalışmışlar. Ramón’un aslında Britanya hükümeti ile gizlice işbirliği yaptığı hipotezini ileri sürmüşler. … Sylvia, Ramón’un bir Britanya ajanı olduğundan korkması da dahil tüm bunları Margaret Rosmer’e anlatmış. Margaret onu sakinleştirmiş. [62]
Dediğine göre Ageloff, Jacson-Mornard’a kendisine neden yanlış bir adres verdiğini sormuş. Jacson-Mornard da ofis numarasının aslında 820 değil de 620 olduğunu, konuşurken yanlış söylediğini belirtmiş. Troçki’nin avukatı ve SWP Ulusal Komite üyesi Albert Goldman’ın elindeki bilgilere göre, “Marguerite Rosmer binaya gitmiş ve gerçekten de orasının Jacson’ın ofisi olduğunu söyleyen bir büro elemanı bulmuş.” [63]
24 Mayıs’ta Troçki’nin canına kastedilmesinin ardından ama Ağustos saldırısından çok önce, Ermita Binası’ndaki 620 numaralı ofisin, suikast timinin lideri David Alfaro Siqueiros tarafından kiralanmış olduğu herkes tarafından biliniyordu. [64]
Bizzat Ageloff tarafından anlatılan bu tuhaf hikâye son derece suçlayıcıdır. Buna göre Ageloff, suikasttan beş ay önce, Mart 1940’ta Jacson-Mornard’ın güvenilirliği hakkında kaygılanmaya başlamış. Dahası, onun bir Britanya ajanı olabileceğine dair endişesini ifade etmiş! Eğer Ageloff bu şüpheleri taşıyorduysa, bu adamla ilişkisine neden devam etti? Onun bir ajan olabileceği endişesi, kesinlikle Ageloff’u, Jacson-Mornard tarafından bilinmeyen ve büyük olasılıkla bir suç amacıyla kullanıldığından şüphelenmeye zorlardı.
Dahası, onun bir ajan olabileceğinden şüpheleniyorsa, neden yalnızca Britanya istihbaratı için çalıştığı ihtimalini düşündü? Jacson-Mornard’ın bir GPU ajanı olma olasılığı neden aklına gelmedi?
Jacson-Mornard’ın bir Britanya ajanı olabileceği iddiası, Stalinist bürokrasinin o zamanki tutumuyla uyumlu olurdu. Mart 1940’ta, “Hitler-Stalin” paktı yürürlükteydi ve Stalinistlerin küresel propaganda makinesi, Troçki’yi Nazi Almanyası’nın bir ajanı olarak tasvir etmek yerine Britanya emperyalizminin bir ajanı olarak suçlamaya başlamıştı. Özellikle Meksika Komünist Partisi, Troçki’yi şiddetle topa tutuyor ve “İngiliz istihbarat servislerinin ajanı” dedikleri Troçki’nin ülkeden sınır dışı edilmesini talep ediyordu. [65]
Sylvia Ageloff’un hatırladıkları (tabii eğer bunların herhangi bir doğruluk payı varsa), Marguerite Rosmer’in rolü hakkında da soruları gündeme getirmektedir. Şüpheli bir kişiyle ilişkisini sürdürmemesi için onu şiddetle uyarmak yerine neden Ageloff’u “sakinleştirmiş”ti? Rosmer, iddiaya göre Ageloff’un birlikte olduğu kişi hakkında dile getirdiği endişelerden Troçki ve Natalya Sedova’yı neden haberdar etmemişti?
Dahası, 24 Mayıs’taki suikast girişiminden sonra Meksika basınında, Jacson-Mornard’ın verdiği Ermita Binası’ndaki adresin Siqueiros tarafından kullanılan adresle aynı olduğunu gösterecek şekilde geniş biçimde haber yapılması, Ageloff’un sevgilisinin Stalinist bir ajan olduğuna dair şüpheye yer bırakmayabilirdi. Suikastın ardından Meksikalı Troçkist Octavio Fernández, Ageloff’un, Siqueiros’un adresi açığa çıktıktan ve GPU ile bağları açıkça belli olduktan sonra bile, Troçki’ye veya muhafızlarına Jacson-Mornard’ın Ermita binasında bir adresi olduğunu söylemediğini doğruluyordu. [66]
Bir soru daha var: Ageloff, Meksika polisine bu hikâyeyi neden anlatmıştı? Masum olduğu iddiasını desteklemek için, Jacson hakkında endişeler taşıdığını ancak siyasi açıdan deneyimli Marguerite Rosmer tarafından yatıştırıldığını mı göstermeye çalışıyordu? Bu soruların cevapları, suikasttan sonra oluşturulan karmaşık yalanlar, yarı gerçekler ve mazeretler ağında gizlidir.
Mart 1940: Ageloff, Mercader ile Stalinistlerin toplantısına katıldı mı?
Ageloff, tutuklanmasının ardından polise ikinci bir olay daha anlatmış ve yine Mart ayında Meksiko şehir merkezinde Stalinistlerin bir toplantısına katıldığını söylemişti. Luri, Ageloff’un polislere verdiği ifadeyi şöyle özetliyor:
Mart ayında, Meksikalı komünistler, Güzel Sanatlar Tiyatrosu’nda anti-Troçkist bir karakterle damgalanan bir konferans düzenliyordu. Sylvia dinlemeye gitmek istemiş. Ramón dirense de sonunda ona eşlik etmeyi kabul etmiş. CPUSA’nın [ABD Komünist Partisi] 1932’de başkan yardımcısı adayı gösterdiği ve iç savaş sırasında İspanya’yı ziyaret etmiş siyah bir Amerikalı olan James Ford konuşma yapmış. Troçki’ye o kadar sert biçimde saldırmış ki, Sylvia onun savlarına açıkça yanıt vermek istemiş ama Ramón konuşmasını engellemek için kolunu tutarak onu durdurmuş. [67]
Ageloff gerçekten de toplantıya katılmış olsaydı, bu, yalnız bir Troçkist için, özellikle de Troçki’nin yerleşkesini ziyaret eden biri için son derece tehlikeli olurdu. Stalinistler, halka açık toplantılarda Troçkistlere karşı defalarca şiddete başvurmuşlardı.
Dahası, Ageloff, Jacson-Mornard ile birlikte Stalinistlerin bir etkinliğine katılsaydı, muhtemelen Jacson-Mornard, Meksika’da yaşayan sayısız Katalan Stalinist sürgün tarafından Ramón Mercader olarak fark edilirdi. Önde gelen Katalan Stalinist Caridad del Rio’nun oğlu olan Ramón Mercader, Franco’nun zaferinden sonra Meksika’ya gelmek üzere İspanya’yı terk eden komünist göçmenler dalgasının üyeleri tarafından kolayca tanınabilirdi. Cumhurbaşkanı Cardenas, Cumhuriyetçi İspanya’dan gelen tüm sığınmacılara kapsamlı bir sığınma tanımıştı.
Saldırının ardından suikastçının fotoğrafları Meksika basınında çıkmaya başladıktan sonra, İspanyol Stalinist sürgün topluluğu içinde suikastçının gerçek kimliği konusunda hiç şüphe yoktu. Luri şunları belirtiyor: “Katalonya Komünist Partisi’ndeki zamanlarından beri Ramón’un yoldaşı olan Rossend Cabré, gazeteleri açınca onu teşhis etmişti. ‘Bu, Ramón Mercader,’ demişti. Haber, sürgündeki İspanyollar arasında ağızdan ağza dolaştı.” [68]
Luri, sürgündeki başka bir Stalinistin, Arturo García Igual’ın şu sözlerini aktarıyor: “Meksika basını, Troçki’nin kafasını bir buz baltası ile kıran kişinin, ‘Jackson-Mornard’ın kimliği hakkında spekülasyon yaparken, hepimiz onun PSUC’den [Stalinist Katalonya Birleşik Sosyalist Partisi] Ramón Mercader olduğunu biliyorduk.” [69]
Ageloff, toplantıya belki de bir akılsızlık yapıp katılmışsa, kendisini görmüş olan birinin bunu soruşturmayı yürütenlere bildirmesi durumuna karşı bir arka plan hikâyesi oluşturması gerektiğini mi hissetmişti? Bu hikâye, onun gerçek bir Troçkist olarak kimliğini tazelemeye çalışırken, aynı zamanda Jacson-Mornard’ı olumlu bir şekilde göstermek için mi uydurulmuştu?
1940 Mart sonu: Ageloff, New York’a gitmeden önce Jacson-Mornard’ı Troçki’nin evine getiriyor
Ageloff, Mart ayı sonunda New York’a dönmek üzere Meksiko’dan ayrıldı. Jacson bu noktaya kadar Troçki’nin evine girmemiş ve yalnızca Ageloff’u araçla evin dışında bırakmıştı. Fakat Ageloff, gitmeden önce Jacson-Mornard’ı eve getirdi. Jacson-Mornard ilk kez içeri giriyordu.
Luri şöyle yazıyor: “26 Mart’ta Sylvia New York’a döndü. Ama önce Ramón’un eşliğinde Troçki’ye veda etmeye gitti. Ramon bu şekilde ilk kez evin içine giriyordu.” [70]
Ageloff daha sonra Meksika polisine, New York’a gitmeden önce Jacson-Mornard’a Troçki’nin evine onsuz gitmemesi talimatı verdiğini söyleyecekti. [71]
Bu doğru olsaydı, şu anlama gelirdi: bu adama dair şüpheleri o kadar ciddiydi ki, onu Troçki’nin hayatı için bir tehdit olarak görüyordu. Peki, öyleyse neden tam da şüpheleri büyürken onu Troçki’nin evine getirmişti? Jacson-Mornard’ın güvenilirliği konusunda şüphe duymaya başladıysa, neden bunu Troçki'ye veya muhafızlarına iletmedi? Jacson-Mornard’ın Ermita binasındaki adresiyle ilgili olay aynı ayın başlarında meydana gelmişti. O halde neden Britanya ajanı olabileceğine inandığı bir adamı Troçki’nin evine getirmeye karar vermişti? Ona neden evin içinden yerleşim planını görme imkânı verdi? Bu bilgiler, Mayıs ayındaki saldırganların evin iç kısmını anlamasını sağlamak için mi kullanıldı? Ageloff, muhafızların Jacson-Mornard’ın içeri girmesine izin verip vermeyeceğini mi deniyordu?
Ageloff New York’a giderken, Jacson-Mornard, Haziran ayına kadar kalacağı Shirley Court apartmanlarına taşındı. Shirley Court apartmanları, Meksiko şehir merkezindeki Paseo de la Reforma’nın hemen kuzeyinde, Calzada Manuel Villalongín 139 numarada bulunuyordu. Burası, GPU’nun şehirde bir operasyon merkezi kurduğu Calle Dinamarka 55 numaradan dokuz blok ötedeydi.
Bu süre zarfında Jacson-Mornard, annesiyle ve suikastın Meksika ayağını yönetmekle görevlendirilmiş önde gelen GPU yetkilisi Leonid Eitingon’la defalarca bir araya geldi. Marguerite Rosmer de o süreçte Shirley Court apartmanlarını defalarca ziyaret etti. [72]
24 Mayıs 1940 saldırısı
24 Mayıs sabahının erken saatlerinde, Stalinist ressam David Alfaro Siqueiros’un önderliğindeki bir grup silahlı adam Troçki’nin evine girdi. Stalinistler avluya girer girmez ateş açtılar ancak Troçki’yi veya muhafızlarını vuramadılar. Yalnızca Troçki’nin genç torunu Sieva’yı ayağından vurmuşlardı.
Saldırganlar ayrıca Troçki'nin arşivini ve kâğıtlarını ateşe vermeye çalıştılar. Birçok önemli belge, saldırıdan kısa bir süre önce yerleşkeye gelmiş olan Marguerite ve Alfred Rosmer tarafından Troçki’nin Avrupa arşivlerinden Meksiko’ya getirilmişti.
Dmitri Volkogonov’a göre, Rosmerler, “birkaç haftadır orada kalıyorlardı ve yanlarında çok sayıda kitap ve mektup ile Troçki’nin arşivlerinin bir kısmını getirmişlerdi.” [73] Sovyet istihbarat arşivini kaynak gösteren Volkogonov, Rosmerler’in ayrıca Mark Zborowski’yi savunmak üzere Meksika’ya geldiklerini belirtiyor ve istihbarat belgelerinden alıntı yaparak şöyle yazıyor: Alfred Rosmer “‘[Zborowski’nin] güvenilirliğine kendi hayatı üzerine kefil oldu’ ve ‘karakterine dair en iyi tarifi’ verdi.” [74]
24 Mayıs saldırısı başarısız olmasına rağmen, saldırı, Stalinist saldırganların yerleşkenin planı hakkında içeriden bilgiye sahip olduklarını ve çeşitli kritik noktalardan ateş açarak muhafızları hareketsiz kılabildiklerini ortaya çıkardı.
Robert Sheldon Harte’ın rolü
Saldırganların yerleşkeye girmesine Troçki’nin muhafızı Robert Sheldon Harte tarafından izin verilmişti. Saldırının ardından Harte, saldırganlarla birlikte götürüldü ve daha sonra onlar tarafından öldürüldü.
Sovyetler Birliği’nin dağıtılmasından sonra, şifresi çözülen GPU yazışmaları (“Venona kâğıtları”), Harte’ın aslında bir GPU ajanı olduğunu ortaya koyacaktı. 24 Mayıs saldırısının hemen ardından, Harte’ın suç ortaklığına dair zaten bol miktarda kanıt vardı. Harte’ın kendi isteğiyle GPU mensupları ile kaçtığını gören bir polis memurunun ifadesi ve Harte’ın babasının oğlunun New York’taki yatak odasında bir Stalin posteri olduğunu açığa vuran açıklaması, bu kanıtlar arasındaydı.
Troçki, Harte’ın GPU’nun elinde ölmesinin, onun ajan olduğu iddiasına karşı “ikna edici bir argüman” olduğunu belirtti. Ancak Troçki, Harte’ın saldırıya suç ortaklığı yapmış olma olasılığını da dışlamıyordu. 25 Haziran 1940’ta şöyle yazıyordu:
Aslında, Stalin’in bir ajanının evime sızması, yalnızca GPU’nun Bob Sheldon’ı bana tavsiye eden New York’taki arkadaşlarımı aldatmayı başardığını gösterebilir. Bilinçli her kişi, GPU temsilcilerinin dünya çapındaki tüm işçi örgütlerine ve devlet kurumlarına akın ettiğini bilir. Bunun için yılda on milyonlarca dolar harcamaktadır. (vurgular sonradan eklendi) [75]
Başından beri Harte’ın bir GPU ajanı olduğuna inanan Meksikalı polis müfettişi Leandro Sanchez Salazar, Harte’ı 24 Mayıs saldırısının bir parçası olarak kabul etmenin sonuçlarını saptamıştı. Salazar şöyle yazıyordu: “Sheldon’ın bir casus olduğu kabul edilirse, bu, sorumluluk meselesini, onu Meksika’ya gönderen New York’taki Troçkist şeflere yüklerdi.” [76]
Ancak SWP, Harte’ın masumiyetine yargılayıcı olmadan güvendi ve kişilerin Coyoacán’daki yerleşkeye girip Troçki’ye yaklaşmaya nasıl yetkili olduklarını dikkatlice gözden geçirmek için daha fazla çaba harcamadı. Oysa Harte’ın geçmişine yönelik ciddi bir araştırma, onun Stalinist hareketle bağlarını kesinlikle ortaya çıkarırdı. Bu feci güvenlik ihlalinin açığa çıkması, pekâlâ SWP’nin Avenida Viena’daki villaya girmesine izin verilen tüm kişileri gözden geçirmesine yol açabilirdi. Böyle bir araştırmanın Frank Jacson-Jacques Mornard ve Sylvia Ageloff hakkında soruları gündeme getirmeyeceğine inanmak zordur.
24 Mayıs saldırısından sonra: Jacson-Mornard’ın yeni görevi
Moskova’da, 24 Mayıs saldırısının başarısızlığa uğraması siyasi bir facia olarak görülmüştü. Volkogonov’a göre, haber Stalin’e ulaşınca şunlar olmuştu:
Suikast girişiminin başarısız olduğu haberi Stalin’i küplere bindirdi. GPU şefi Lavrentiy Beria onun öfkeli sözlerine katlanmak zorunda kalırken, operasyonla ilgili olanları, tutuklanan Shpigelglas’ınkine [77] benzer bir kader bekliyor olabilirdi. Artık her şey, uzun süredir Meksika’ya yerleştirilmiş olan ve görevini yerine getirmeye hazırlanan bireysel bir infazcının eylemine bağlanacaktı. [78]
Jacson-Mornard, 24 Mayıs saldırısının başarısızlığa uğramasından sonrasına kadar görevinden haberdar değildi. Volkogonov şunları ileri sürüyor:
Başlangıçta bu genç İspanyol, ellerini Troçki’yi öldürerek kana bulamak zorunda kalacağını beklemiyordu ancak 26 ya da 27 Mayıs 1940’ta, Troçki’nin canına kastedilmesinin başarısızlığa uğramasından birkaç gün sonra, Eitingon, Mercader ile odaya kapandı ve işlerin nasıl yürüdüğünü netleştirdi. Sadece Moskova’da verilen “adil bir cezayı infaz edeceği”nden ve bu devasa onurun onu sonsuza kadar bir kahraman yapacağından etkilenmişti. Mercader itaatsizlik edemezdi. İspanya’da itaatsizliğin nasıl sona erebileceğini çoktan görmüştü. Katalonya’da Cumhuriyetçi tanıdıklarından biri, POUM ile bağlantıları olduğundan şüphelenilince, iz bırakmadan ortadan kaybolmuştu. Mercader, bunun devrim yasası olduğunu öğrenmişti: zayıflar ve güvenilmezler tasfiye edilirdi. [79]
Eitingon’un bu tarihlerde Jacson-Mornard’a yeni görevlendirmeyi ne ölçüde açıkladığı bilinmiyor. Bununla birlikte, iki hafta sonra Jacson-Mornard, GPU yöneticileriyle buluşmak için New York’a gidecekti. Muhtemelen burada kendisine yeni görevinin gerçek anlamı daha ayrıntılı olarak açıklandı.
Eitingon ile birlikte Troçki’yi öldürme planından sorumlu olan bir diğer önde gelen GPU yetkilisi Pavel Sudoplatov, Mercader’in yeni görevini 24 Mayıs’tan sonra aldığını doğrulamıştı. Sudoplatov, Mercader ile 1969’da Moskova’da, Mercader’in Meksika’da hapishaneden salıverilmesinden dokuz yıl sonra yaptığı bir konuşmayı anlatmıştı.
Mercader, Sudoplatov’a, başarısız 24 Mayıs saldırısından sonraki günlere kadar Troçki’yi öldürme planına dahil olacağını sanmadığını söylemiş. O zamana kadar Mercader, Troçkist hareket içinde faal, uzun vadeli bir GPU varlığı olarak yetiştiriliyordu. Sudoplatov şöyle yazıyor: “Ramón, Meksika’da Troçkizmle mücadele ekibinin bir üyesi olduğunu doğal olarak biliyordu” ama 24 Mayıs’a kadar “suikastçı olmasını beklemiyordu.” [80]
28 Mayıs 1940: Jacson-Mornard, Troçki ile ilk kez karşılaşıyor
Troçki’nin eşi Natalya Sedova’ya göre, “Sylvia Ageloff’un kocası ‘Jacson’ ile ilk görüşmemiz 28 Mayıs sabahı saat 9’da gerçekleşti.” [81]
Polonyalı tarihçi Isaac Deutscher, üç ciltlik Troçki biyografisinin üçüncü cildi olan Kovulan Sosyalist’te, bu ilk görüşmenin yine oldukça kullanışlı bir bahaneye dayanarak düzenlendiğini yazıyordu:
Katil 28 Mayıs’ta, yani baskından birkaç gün sonra, Troçki ile ilk defa yüz yüze geldi. Bu karşılaşma pek rastlantıya benzemiyordu. Rosmerler Vera Cruz’da bir gemiye binerek Meksika’dan ayrılacaklardı; “Jacson”, her zamanki iş yolculuklarından biri sırasında onları Vera Cruz’a götürebileceğini söylemişti. O sabah erkenden onları almaya gelmişti; hazırlıkları bitinceye kadar bahçede beklemesi rica edildi. Bahçeye girince o sırada tavşanlara yiyecek veren Troçki’nin hemen yanına gitti. [82]
O tarihte Sedova da Rosmerler’i bırakmak için Jacson-Mornard ile Vera Cruz’a gitmişti. [83] Puigventós, Sedova’nın sonradan şunları hatırladığını yazıyor: “Jacson birçok kez Veracruz için yol tarifi sormak zorunda kaldı, bu şehre sık sık seyahat etmesi gerektiğini söylediği düşünüldüğünde bu durum garipti.” [84]
Luri’ye göre, Rosmerler, New York üzerinden Paris’e gittiklerini söylemişlerdi; oysa o sıralar Hitler’in orduları 14 Haziran’da düşecek olan Paris’e yaklaşıyordu. [85] Rosmerler, New York’ta kalmış ve Jacson-Mornard Haziran ayında GPU yöneticileriyle görüşmek üzere oraya gittiğinde onunla ve Ageloff’la bir araya gelmişlerdi. [86] O sıralarda, Meksika’daki diğer Stalinist ajanlar, yakında Jacson-Mornard ile buluşacakları New York’ta bir araya geliyorlardı. Caridad del Rio, Meksiko’dan Küba üzerinden seyahat ederek 21 Mayıs’ta oraya gelmişti. [87]
11 Haziran 1940: Jacson-Mornard, Cannon ve Dobbs ile görüşüyor
Jacson-Mornard, 11 Haziran’da Meksika’da, Mayıs saldırısının ardından Troçki’nin güvenliğini sağlamak amacıyla gelmiş olan James Cannon ve Farrell Dobbs da dahil olmak üzere SWP’nin önde gelen üyeleriyle bir araya geldi. David North’un “Troçki’nin Son Yılı” yazı dizisinde yazdığı gibi:
SWP liderleri, Coyoacán ziyaretleri sırasında villayı incelemiş ve yerleşkeyi saldırılara karşı güçlendirecek inşaat çalışmalarını onaylamışlardı. Troçki’nin korunması konusuna samimi bağlılıklarına karşın, çabaları rahatsız edici bir kişisel dikkatsizlik düzeyiyle baltalandı. 24 Mayıs saldırısında Sheldon Harte’ın oynadığı rol hakkında cevapsız sorular olmasına rağmen, SWP liderlerinin kişisel ilişkilerine karşı daha temkinli bir tutum sergilediklerine dair hiçbir belirti yok. Stalinist basında Troçki’ye karşı devam eden kampanya göz önüne alındığında, Meksiko’daki siyasi ortamın tehlikeli olduğu ve başkentin Troçki’yi ortadan kaldırmaya kararlı GPU ajanlarıyla dolu olduğu, SWP liderleri için açık olmalıydı.
Bütün bunlara rağmen, James P. Cannon ve Farrell Dobbs, 11 Haziran akşamı Hotel Geneva’da bir akşam yemeği davetini kabul etmiş ve daha sonra da başka bir yerde içki içmeye geçmişlerdi. İki SWP liderini davet eden kişi, Jacson-Mornard’dı. Bu olay, suikastın ardından SWP önderliği tarafından yürütülen kısa bir iç soruşturma sırasında Cannon tarafından bildirilmişti. Ancak bu bilgi, parti üyelerinden gizlendi. [88]
Bu görüşme sırasında Sylvia Ageloff Meksika’da olmasa da, Jacson-Mornard’ı Cannon ve Dobbs ile tanıştırmayı ayarlamış olması muhtemeldir. Lillian Pollak, Ageloff’un 1939’da kendisine Jacson-Mornard’ı Cannon ve diğer SWP liderleriyle tanıştırmak istediğini söylediğini hatırlıyordu. 1939 sonbaharında Jacson-Mornard New York’u ziyaret ettiğinde onları çoktan tanıştırmış olabilir. Bu yolculukta Ageloff onu SWP’den bir dizi yoldaşıyla tanıştırmıştı ve o sırada hem Cannon hem de Dobbs şehirdeydi.
Eğer 1940’tan önce tanıştırılmadıysalar, Cannon ve Dobbs’a Meksika’ya vardıklarında Jacson-Mornard’ı çağırmalarını önermek Ageloff’un davranış modeline uygun olurdu. Jacson-Mornard’ı Dördüncü Enternasyonal önderleri ile tanıştıran daima Ageloff olmuştu. Coyoacán’da onu yerleşkeye getirmiş ve ev sakinleriyle tanıştırmıştı. Cannon ve Dobbs, tamamen yabancı biriyle dışarı çıkmazdı. Bir kez daha, Troçki’nin suikastçısını Troçkist hareketin giderek daha derinlerine sokan halka, Ageloff’tu.
Jacson-Mornard, New York’a gitmek üzereydi. Ancak oraya uçakla gitmeden önce arabasını Troçki yerleşkesinde bıraktı. Bu, daha sonra Meksiko’ya döndüğünde ona arabasını almak için geri gelme bahanesi sağlayacaktı. [89]
12 Haziran 1940: Ageloff, Jacson-Mornard’ın ABD’ye girmesini sağlıyor
12 Haziran’da, Meksiko’daki Amerikan Konsolosluğu, Jackson-Mornard’ın ABD’ye giriş başvurusunu kabul etti. Ertesi gün New York’a uçacaktı.
Haziran 1940’ta, bir yabancının Amerika Birleşik Devletleri’ne girmesi son derece zordu. Hitler’in Fransa’yı istilası sürüyordu ve Avrupa kıtasından bir toplu göç yaşanıyordu. Roosevelt yönetiminin son derece kısıtlayıcı göç kuralları yürürlükteydi.
Jackson-Mornard, Amerika Birleşik Devletleri’ne seyahat edebilmek için, başvurusunun doğruluğuna kefil olmayı kabul edecek ABD yurttaşlarından birkaç referans sunmak zorundaydı. Bu referanslara rağmen Jacson-Mornard, ABD’de uzun bir süre kalma hakkı elde edemedi. Ülkeye girişi yalnızca başka bir ülkeye geçmek içindi ve ABD’den ayrılmak üzere bilet satın aldığına dair kanıt sunmak zorundaydı. Kendisine yalnızca ABD dışına aktarma uçuşunu yakalamak üzere gereken kısa süre için kalma izni verildi. Kısa süreli konaklaması sırasında kalacağı bir ABD adresi vermesi gerekiyordu.
J. Edgar Hoover’ın “Yanıt: Frank Jacson, Sylvia Ageloff, Casusluk” başlıklı 24 Ağustos 1940 FBI notu, Jacson-Mornard’ın referanslarının Sylvia Ageloff ile SWP üyeleri Henry Schultz ve Evelyn Reed olduğunu gösteriyor. [90] Reed daha sonra SWP’nin uzun süre önderlerinden biri olacak olan George Novack ile evlendi. Novack, GPU ajanı Mark Zborowski’nin İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD’ye girişini güvenceye almasına yardımcı oldu.
Jacson-Mornard, vize başvurusunda bulunurken, Kanada’nın Montreal şehrine gitmeden önce New York’ta yalnızca iki gün durmayı planladığını söylemişti. Başvurusunda, daimi adresinin Montreal, St. Denis Sokağı, 1269 numara olduğunu belirtti. [91] Oysa Jacson-Mornard'ın Montreal’e gitmeye niyeti yoktu ve “St. Denis Sokağı, 1269 numara” var olmayan bir adresti.
J.Edgar Hoover tarafından yazılan başka bir FBI raporu, Jackson-Mornard’ın seyahat izni başvurusu hakkında şu yorumu yapmıştı:
Yaklaşık iki gün Amerika Birleşik Devletleri’nde, 50 Livingston Street, Brooklyn, New York adresinde kalmayı planlamış. Aşağıdakileri referans olarak vermiş:
Sylvia Ageloff, 50 Livingston Street
Brooklyn, New York… Jacson, yukarıda belirtilen transit geçiş belgesi için başvurduktan sonra, Mexicana de Aviacion’dan 12 Haziran 1940 tarihli bir mektup sunmuş. Bu, Jacson’ın daha önce Kanada, Montreal’e bir uçak bileti için para yatırdığına ve bu seyahat için rezervasyon yaptırıldığına işaret ediyordu. [92]
Yine 24 Ağustos’ta Hoover, FBI’ın New York bürosundan sorumlu özel ajan B.E. Sackett’a ayrı bir not göndermişti. Hoover, notunda Ageloff, Evelyn Reed ve Henry Schultz’un adlarını ve adreslerini tekrarlıyordu. Görünüşe göre Jacson-Mornard’ın seyahatlerine olanak sağlayan kişilerle ilgili bir soruşturmanın ABD’deki GPU ajanlarını ortaya çıkaracağına inanan Hoover, şunları belirtiyordu:
Büro [FBI], [New York’taki] Saha Ofisi’nizin kapsadığı alanda bu konuyla ilgili çok dikkatli ve kapsamlı bir soruşturma yapılmasını istiyor. Jackson’ın geçmişi, iş arkadaşları ve faaliyetleriyle ilgili mevcut tüm bilgileri tespit etmek için mümkün olan her çaba harcanmalıdır. Daha önce size tavsiye edilmiş olduğu üzere, Büro, bu soruşturma ile ilgili herhangi bir kamuya açıklıktan kaçınmak için her türlü önlemin alınmasını istiyor. [93]
Hoover, elinin altında olduğunu düşündüğü GPU ajanlarını uyarmak istemiyordu. Teşkilatın soruşturmasına sessizce devam etmesini talep etti.
6 Şubat 2021
Sürecek
***
Dipnotlar:
[Burada gösterilmeyen kaynaklar Birinci Bölüm’de mevcuttur.]
[31] Age., s. 2.575.
[32] Barrón Cruz, s. 136.
[33] Puigventós, s. 2.433.
[34] Alain Dugrand, Trotski: Mexico 1937–1940 (Meksiko: Siglo XXI de España Editores, 1992), s. 63.
[35] Barrón Cruz, s. 72.
[36] Luri, s. 223.
[37] Age., s. 220.
[38] David North’un Jean van Heijenoort ile röportajı, 10 Eylül 1975.
[39] Puigventós, s. 2.467, Meksika’daki Ulusal Genel Arşiv’e atıfta bulunuyor. Tribunal Superior de la Justicia del D.F. Año 1940. Caja 3265. Folio 602993, s. 73.
[40] Robert J. Alexander, International Trotskyism, 1929–1985: A Documented Analysis of the Movement (Duke University Press, 1991), s. 270.
[41] Dmitri Volkogonov, Trotsky: The Eternal Revolutionary (New York: The Free Press, 1996), s. 402.
[42] Gani Jakupi, Les Amants de Sylvia (Paris: Futuropolis, 2010) s. 11–14.
[43] 29 Şubat 1956, Yürütmeyle İlgili Gizli İfade, s. 268.
[44] Alexander, s. 268.
[45] Age.
[46] Luri, s. 223.
[47] Puigventós, s. 2.462.
[48] Ajan George Starr hakkında 24 Eylül 1940 tarihli FBI raporu.
[49] J. Edgar Hoover’dan 17 Eylül 1940 tarihli not.
[50] Bkz: “Class Struggle: Education Workers Newsletter,” 3. Sayı, Nisan-Mayıs 2012, s. 15–16. Şurada mevcut.
[51] Lillian Pollak, The Sweetest Dream: Love, Lies and Assassination, (New York: Universe, 2008) s. 267. Pollak, yukarıda atıfta bulunulan 2011 tarihli röportajında kitabın “kurgu” olduğunu iddia etse de, “kitapta anlattığım olaylar gerçekte yaşandı,” diyor.
[52] Luri, s. 237.
[53] Bertrand Patenaude, Trotsky: Downfall of a Revolutionary (New York: Harper, 2009), e-kitap versiyonu, s. 244–45.
[54] Puigventós, s. 3.517.
[55] Leandro Sanchez Salazar ve Julian Gorkin, Murder in Mexico (New York: Secker &Warbig, 1950) s. 88–89.
[56] Elisabeth K. Poretsky, Our Own People (University of Michigan Press, 1969) s. 238.
[57] Louis Budenz, Men Without Faces (New York: Harper and Brothers), 1950, s. 126.
[58] Luri, s. 238.
[59] Puigventós, s. 146.
[60] How the GPU Murdered Trotsky (Londra: New Park Publications, 1981) s. 103.
[61] Luri, s. 238.
[62] Age., s. 239.
[63] Albert Goldman, The Assassination of Leon Trotsky: The Proofs of Stalin’s Guilt (New York: Pioneer Publishers, 1940), s. 16.
[64] Age.
[65] Örneğin, bkz: “How Stalin pressured Mexico for Trotsky’s deportation,” El Pais, 15 Eylül 2016.
[66] Olivia Gall, Trotsky en Mexico y la vida política en tiempos de Lázaro Cárdenas (1937–1940) (Mexico DF: UNAM, 2012), s. 354–55.
[67] Luri, s. 237.
[68] Age., s. 255.
[69] Age.
[70] Age., s. 240.
[71] Age.
[72] 27 Ağustos 1940 tarihli FBI raporu.
[73] Volkogonov, s. 451.
[74] Age., s. 452.
[75] Lev Troçki, “GPU Tried to Cover Murder with Slander,” Socialist Appeal, 25 Haziran 1940.
[76] Sanchez Salazar, s. 96.
[77] Sergey Spigelglas, GPU’nun önde gelen Avrupalı Troçkistleri 1930’lar boyunca öldürme çabalarına önderlik etti ve Zborowski’nin yöneticisiydi. Troçki’nin öldürülmemiş olması nedeniyle 1938’de Stalinistler tarafından tutuklandı. 1941’de işkence gördü ve idam edildi.
[78] Volkogonov, s. 454.
[79] Age., s. 459.
[80] Pavel Sudoplatov ve Anatoli Sudoplatov, Special Tasks: The Memoirs of an Unwanted Witness—A Soviet Spymaster (Little, Brown & Co., 1994), s. 77–78.
[81] “Natalia Trotsky Answers A Foul Slander,” Socialist Appeal, 26 Ekim 1940.
[82] Isaac Deutscher, Troçki: Kovulan Sosyalist (İstanbul: Ağaoğlu Yayınevi, 1974), s. 575-576. Çeviren: Rasih Güran.
[83] Puigventós, s. 4.383.
[84] Age., s. 4.403.
[85] Luri, s. 244.
[86] Reinier Tosstorff’a göre Rosmerler, savaş nedeniyle 1940’ta Fransa’ya dönmedi ve Amerika Birleşik Devletleri’nde kaldı. Bkz: Reiner Tosstorff, The Red International of Labour Unions (RILU) 1930–1937 (Chicago: Haymarket Books, 2018), s. 858.
[87] Luri, s. 241.
[88] David North, “Troçki’nin Son Yılı”, Dünya Sosyalist Web Sitesi, 29 Ağustos 2020.
[89] Puigventós, s. 4.527.
[90] J. Edgar Hoover’dan B.E. Sackett’a 24 Ağustos 1940 tarihli FBI raporu: “Re: Frank Jacson, Sylvia Ageloff, Espionage.”
[91] C.H. Carson’dan Clegg’e 23 Ağustos 1940 tarihli FBI raporu.
[92] J. Edgar Hoover’ın 24 Ağustos 1940 tarihli FBI raporu.
[93] Agy.