Prvog decembra ruski predsjednik Vladimir Putin je najavio da ruska državna energetska kompanija Gasprom otkazuje gasovod Južni tok, koji je trebalo da prenosi gas iz Rusije ispod Crnog mora i preko Balkana do centralne Evrope. To je još jedan znak rastuće napetosti između imperijalističkih sila i Rusije – napetosti koja značajno utiče na Balkan.
U poslijednjih nekoliko godina, Evropska Unija (EU) i SAD pokušavaju da zaustave Južni tok, u kome vide pokušaj da se poveća zavisnost Evrope od ruskih energenata. Ovi potezi su ubrzani poslije puča orkestriranog od SAD i Njemačke, a koji je srušio vladu Ukrajine.
Ranije ove godine Evropski parlament je izglasao rezoluciju protiv gasovoda, a Evropska komisija (EC) je natjerala Bugarsku da prekine rad na projektu, tvrdeći da je došlo do kršenja EU zakona protiv monopola. Srbija i Republika Makedonija (BJRM) su upozoreni da moraju da se povuku iz sporazuma oko gasovoda ili da ponovo pregovaraju uslove, ako žele da postanu punopravne članice EU.
Gasovod Južni tok je glavni element u ruskom pokušaju da smanji svoju zavisnost od Ukrajine, koja služi kao tranzitna zona za isporuku gasa u Evropu. Također gasovod služi da zadrži utjecaj Rusije na Balkanu, kako su države u regionu pristupile EU i NATO-u nakon raspada bivše Jugoslavije.
U prvom planu je odnos Rusije sa Srbijom. Putin je u oktobru bio počasni gost na ceremoniji obelježavanja 70 godina od oslobođenja Beograda od strane sovjetske Crvene Armije i sredinom prošlog novembra je prvi put održana zajednička vojna vježba. Srbija je odbila da podrži EU sankcije protiv Rusije, ali je također odbila da potpiše konačan sporazum u vezi Južnog toka za vreme Putinovog boravka u Beogradu, što je indikacija da je Srbiji sve teže balansirati između zapada i Rusije.
Rusija je prošlog mjeseca po prvi put glasala uzdržano u Savetu bezbjednosti Ujedinjenih nacija u vezi produženja mandata mirovnim snagama EU u Bosni i Hercegovini. Vitalij Čurkin, ruski ambasodor u UN je izjavio: “Mi smo protiv međunarodnog prisustva u oblasti bezbjednosti koje je moguće vidjeti kao instrument za ubrzanu integraciju ove zemlje u Evropsku Uniju i NATO.”
NATO je proširio svoje članstvo na Balkan, i tri dodatne zemlje – BiH, Makedonija i Crna Gora su kandidati. Ruski ministar inostranih poslova Sergej Lavrov je upozorio protiv širenja NATO-a na region, a koje Rusija vidi kao provokaciju i pretnju bezbjednosti i stabilnosti u Evropi.
Rusija se također udvara mađarskom premijeru Viktoru Orbanu, koji je po riječima Joške Fišera, bivšeg njemačkog ministra, “jedini Putinista na vlasti u EU”. Rusija isto tako pritiska Crnu Goru da dozvoli ruskoj mornarici prisustvo u luci Bar i predlaže ponovnu podjelu Kosova, gdje bi se sjeverni dio sa srpskom većinom pripojio Srbiji dok bi se Preševska dolina sa većinski etničkim albancima pripojila Kosovu.
SAD i EU također intenziviraju svoje aktivnosti na Balkanu. Američki senator Kris Marfi, predsjedavajući podkomiteta Senata za spoljne odnose u evropskim poslovima, je nakon jednonedeljne turneje po Balkanu u oktobru izjavio da “američki anganžman i interes na Balkanu zaostaje iz godine u godinu, tokom poslijedne decenije.”
On je upozorio da “skrenuti pogled sa Balkana je greška, čak možda i pogubna ako ostane tako,” jer, dodaje on: “Grubo rečeno… Rusija čeka iza ćoška, spremna da zauzme naše mjesto.”
On je naročito usmjerio pažnju na gasovod Južni tok rekavši “da povećava zavisnost Srbije i cijelog balkankog regiona od ruske energije… I još veća opasnost je priča da Rusija želi da proširi svoje vojno partnerstvo sa Srbijom…”
Marfi je zatražio da neko visoko u Obaminoj administraciji za region dođe u posjetu, da dođe do promjene u trenutačnom smanjenju US AID, ubrzavanje članstva u NATO i veći pritisak na EU da ne “zabrlja” u procesu pristupanja kao što to je uradila sa Ukrajinom.
Potreba za agresivnijom intervencijom EU na Balkanu je bila tema nedavnog izvještaja Evropskog savjeta za spoljne odnose kojim je presjedavao Joška Fišer i bivši finski predsjednik i izaslanik UN za Balkan, Marti Ahtisari. Izvještaj upozorava da “dok je EU preokupirana ostalim međunarodnim krizama (uključujući i svoju), Rusija vješto širi svoju mrežu utjecaja širom regiona u kojem drži značajne poluge…”
“Sviđalo se to nama ili ne, Evropljani će morati da se uključe u pametnije oblike balansiranja i da dođu – jako brzo – sa strategijom popunjavanja sadašnjeg vakuuma moći koji definiše zapadni Balkan. Novo rukovodstvo EU …. treba pokrenuti odlučnu politiku reorijentacije EU aganžmana na zapadnom Balkanu.”
EU je već otpočela aganžovanje. Krajem avgusta, njemačka kancelarka Angela Merkel je održala međunarodnu konferenciju o Balkanu sa diskusijom u vezi “stabiliziranja” regiona i ubrzavanja članstva u EU. Ovog mjeseca, šef EU za spoljnu politiku Federika Mogherini i komesar za evropsko susjedstvo i pregovore o proširenju Johanes Han su posjetili BiH da bi diskutirali proces članstva EU za ovu zemlju, koji je zastao zbog zahtjeva EU da dođe do ustavnih promjena gdje bi se dalo pravo manjinama da se kandiduju za javne funkcije. Nedavna Njemačko- Engleska incijativa je predložila da se članstvo ubrza a ustavne promjene odlože.
Za vreme svog boravaka u BiH, Mogherini je poručila Rusiji da se drži dalje od Balkana a zatim je izjavila da EU ima pravo da ostvaruje sopstvene interese. Ona je dodala: “Mi uvijek govorimo da sve zemlje zapadnog Balkana imaju budućnost u EU, i sada moramo to da potvrdimo u praksi, zajednički, sa osjećajem pripadništva.”
Zvaničnici SAD i EU su takođe posjetili Kosovo sa ciljem pritiska u vezi formiranja vlade, koja još uvijek nije oformljena skoro šest mjeseci nakon izbora. Američka ambasadorka Trejsi En Džejkobson je rekla: “Moja poruka političarima je jasna, i to čak mogu da kažem na albanskom, Mos e dhi punen (Nemojte da uprskate stvar).”
Han je postavio kao glavni prioritet ubjeđivanje pet sadašnjih članica EU koje ne priznaju Kosovo da promijene mišljenje.
12. decembar 2014.